Μια αξιοσημείωτη κατηγορία αρχαίων προσωπογραφιών αποτελούν ορισμένα αντίγραφα κεφαλών αρχαίων διανοητών, που εικονίζονται με ηθελημένες, σημαίνουσες ασυμμετρίες (ανομοιότητες) μεταξύ των δύο πλευρών του προσώπου. Τα πρωτότυπα αρχαία ελληνικά αγάλματα δεν παρουσίαζαν πιθανώς τις ασυμμετρίες των αντιγράφων τους.
Οι ασυμμετρίες των αντιγράφων είναι υπολογισμένες, δεν οφείλονται σε κακοτεχνία ή σε συνήθεις φυσικές διαφορές στα χαρακτηριστικά των προσώπων και φαίνεται πως σχεδιάστηκαν από γλύπτες της Ρωμαϊκής εποχής –που κατά κανόνα ήταν Έλληνες ή ελληνικής καταγωγής– κατόπιν παραγγελίας. Εν ολίγοις, οι καλλιτέχνες επιθυμώντας αφενός να παρουσιάσουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας των αρχαίων επιφανών, αφετέρου να εξυψώσουν την πνευματική υπεροχή τους, εικόνιζαν τη μια πλευρά της κεφαλής τους με τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά, και την άλλη πλευρά με οφθαλμό ή και αυτί ελαφρώς μεγεθυμένα, ενίοτε σε μη «κανονική» θέση, καθώς εκείνοι έβλεπαν, άκουγαν και γενικώς νοούσαν, με διαφορετικό τρόπο από συνήθη άτομα.
Παραδείγματα:
Από τα 20 περίπου αντίγραφα της κεφαλής του ανδριάντα του Αριστοτέλη, το καλύτερο, παρουσιάζει χαρακτηριστική ασυμμετρία (εικ. 22): Ενώ με τη δεξιά πλευρά του εμφανίζεται ένας συνήθης στην εμφάνιση άνθρωπος, ταυτόχρονα, η αριστερή πλευρά με ογκώδη τον βολβό του οφθαλμού δηλώνει μία διάνοια ξεχωριστή που συλλαμβάνει το Όλον… Άλλα παραδείγματα: Οι ποιητές Ησίοδος, Πίνδαρος, και Μένανδρος με εμφανείς διαφορές στις θέσεις, στα σχήματα και στα μεγέθη μεταξύ των ματιών.
Οι γλύπτες που δημιουργούσαν αντίγραφα των κεφαλών διανοητών με ανομοιότητες ακολουθούσαν μια μακρά ελληνική παράδοση, η οποία διήρκεσε από την Αρχαϊκή έως και τη Βυζαντινή εποχή και συνδέεται με τον δυϊσμό:
Η αρχαϊκή Κόρη Ακρόπολης αρ. 674 (περ. 500 π.Χ.) παρουσιάζεται με ασύμμετρα μάτια: Το δεξί μάτι της, υψηλότερα από το αριστερό, έχει μεγαλύτερη την ίριδα και κοιτά πιο χαμηλά. Δεν πρόκειται για έλλειψη τεχνικής, δεδομένου ότι το υπόλοιπο πρόσωπο είναι άψογο και η περίτεχνη κόμμωση συμμετρική (εικ. 24). Ογκώδη αυτιά, εξοφθαλμία κ.ά., δίνουν επιπλέον αίσθηση διαφορετικής υπόστασης από συνήθη άτομα.
Έντεκα αιώνες αργότερα, στη φορητή εικόνα Χριστός Παντοκράτωρ (6ος αι.) της Μονής Σινά, έργο μεγάλου καλλιτέχνη όπως σημειώνει ο Κ. Μανάφης, το δισυπόστατο απεικονίζεται με δύο πρόσωπα, εκφράζοντας «…τη Θεία φύση του Χριστού» και «…την ανθρώπινη φύση του Θεανδρικού προσώπου». Ο δεξιός οφθαλμός του κοιτά εμάς, τους πιστούς (ή θεατές). Ο αριστερός οφθαλμός μεγαλύτερος –με μεγαλύτερη και την ίριδα– ατενίζει το Όλον. Αριστερό αυτί και ρουθούνι βρίσκονται ψηλότερα από εκείνα της άλλης πλευράς: Αντιλαμβάνεται υψηλότερα.
Πηγή:ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ