Δημώδη γραμματεία της εποχής των Κομνηνών

 

Ο αιώνας των Κομνηνών ήταν μια σπουδαία εποχή, κατά την οποία παλινορθώθηκε η ισχύς του κράτους και το Βυζάντιο συνάντησε τη Δύση σε πολλαπλές διαδρομές – θετικά και αρνητικά. Ήταν, ακόμη, μια εποχή με ζωηρό ενδιαφέρον για τη ρητορική και την ιστοριογραφία, η οποία άκμασε με τα έργα της Άννας Κομνηνής, του Ιωάννη Κίνναμου, του Ιωάννη Ζωναρά και του Νικήτα Χωνιάτη· επίσης, γνώρισε μια αναγέννηση το λογοτεχνικό είδος της μυθιστορίας/του μυθιστορήματος, με τα έργα του Θεόδωρου Πρόδρομου, του Νικήτα Ευγενιανού, του Κωνσταντίνου Μανασσή και του Ευστάθιου Μακρεμβολίτη, συνεχίζοντας την παράδοση της ύστερης αρχαιότητας· τέλος, τότε έγραψε τα περίφημα σχόλιά του στον Όμηρο ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, ο οποίος έζησε και την κατάληψη της πόλης του από τους Νορμανδούς το 1185. Όμως, ο 12ος αιώνας έφερε και μια άλλη, ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη για τα ελληνικά γράμματα: τις πρώτες γραπτές λογοτεχνικές δημιουργίες στη δημώδη γλώσσα, μια λαϊκότροπη ή λαϊκή γλώσσα που μιμείται ή καταγράφει την ομιλουμένη της Κωνσταντινούπολης, η οποία, επειδή χρησιμοποιήθηκε μόνο στη λογοτεχνία κατά την πρώιμη αυτή περίοδο, έχει προταθεί να ονομάζεται «δημώδης ποιητική κοινή» (Eideneier 2012, 34).

Συζητήσεις για τη διαμόρφωση εθνικής γλώσσας στους κόλπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

 

Επίκεντρο της θεωρίας της πολιτισμικής ανασυγκρότησης που επεξεργάστηκε ήταν το πρόβλημα της γλώσσας, το οποίο έγινε η κυριότερη φιλολογική του ενασχόληση. Η έμφαση αυτή πήγαζε τόσο από την πρακτική σημασία της γλώσσας ως οργάνου παιδείας, όσο και από τη θεωρητική σημασία που απέδιδαν στη γλώσσα η γνωσιολογία του Διαφωτισμού και η θεωρία της Ιδεολογίας. Και σε αυτόν τον τομέα ο Κοραής κατόρθωσε να επεξεργαστεί μια ακέραια σύνθεση, η οποία έδωσε τη δυνατότητα στις φιλοσοφικές αρχές της σκέψης του να συνδεθούν με τα πρακτικά προβλήματα που απασχολούσαν το έθνος του. Η αναμόρφωση της γλώσσας αποτελούσε οργανικό τμήμα της γενικότερης προσπάθειας πολιτισμικής αναγέννησης του έθνους. Η αρχαϊκή γλώσσα της συμβατικής παιδείας καθώς και η τεχνητή αττικίζουσα, που πρότεινε ο πατριάρχης του ελληνικού Διαφωτισμού Ευγένιος Βούλγαρης, δυσχεραίνοντας αντί να διευκολύνουν την πρόσβαση στη γνώση, επιτύγχαναν μόνο να στερούν τα φώτα από την πλειοψηφία των δυνητικών Ελλήνων σπουδαστών και να καθηλώνουν την πρόοδο της παιδείας. Κατά συνέπεια η γλώσσα της παιδείας έπρεπε να απλουστευθεί για να γίνει προσιτή σε όλους εκείνους που μητρική τους γλώσσα ήταν η νέα ελληνική. Ταυτόχρονα έπρεπε να γίνει μέσω της εκπαίδευσης και της λογοτεχνίας μια σοβαρή προσπάθεια, για να αποκαθαρθεί η ομιλούμενη γλώσσα από τους χυδαϊσμούς, τους σολοικισμούς και τις ξένες προσμίξεις, έτσι ώστε να γίνει φανερή η γλωσσική συνέχεια μεταξύ της αρχαίας και της νέας ελληνικής. Η αποκατάσταση της γλωσσικής καθαρότητας της νέας ελληνικής θα έδινε τη δυνατότητα σ' αυτούς που τη μιλούσαν να προσεγγίσουν τα αρχαία κείμενα με πολύ μεγαλύτερη φυσικότητα και να τα διαβάσουν με μεγαλύτερη ευκολία, ως οργανικό τμήμα της πνευματικής τους παρακαταθήκης. Έτσι η αναμόρφωση της γλώσσας, όχι μόνο δεν αποτελούσε ζήτημα εξωτερικών σχημάτων και γραμματικών τύπων, αλλά άγγιζε την ίδια την ουσία του προβλήματος της ηθικής αγωγής ως προϋπόθεσης της εθνικής αναγέννησης. 

Η νεοελληνική σάτιρα

Η νεοελληνική σάτιρα βρήκε πρόσφορο έδαφος στα Επτάνησα. Ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της προσολωμικής σατιρικής ποίησης ήταν ο ποιητής και ζωγράφος Νικόλαος Κουτούζης […]. Τη σατιρική επιθετική ποίηση καλλιέργησε και ο Διον. Σολωμός στα ποιήματα «Το όνειρο», «Η πρωτοχρονιά», «Το ιατροσυμβούλιο», «Εις μεγιστάνα», «Οι κρεμάλες», «Η τρίχα», «Δεύτερο όνειρο», «Ο φουρκισμένος», «Η μετατόπιση του αγάλματος του Μαίτλαντ», ενώ σε πεζό λόγο είναι η Γυναίκα της Ζάκυθος. Ο πιο γνωστός από όλους τους Επτανήσιους σατιρικούς ήταν ο Ανδρ. Λασκαράτος, ο οποίος με τα κείμενά του και κυρίως με Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς ή Σκέψες απάνου στην οικογένεια, στη θρησκία και στην πολιτική εις την Κεφαλονιά (1856) προκάλεσε την οργή τόσο των κληρικών όσο και των ριζοσπαστών της εποχής του, με αποτέλεσμα να αφοριστεί και να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Κεφαλλονιά. 

Αίγινα η πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους

Στις 11 Νοεμβρίου του 1826 η Αίγινα έγινε κυβερνητική έδρα, η πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους. Από εδώ αρχίζει η σύνταξη της νεοελληνικής πολιτείας. Ιδρύεται το πανελλήνιο, διορίζονται υπουργοί, οργανώνονται οι δημόσιες υπηρεσίες και εκδίδονται τα πρώτα διατάγματα του Κυβερνήτη. Η Αίγινα γίνεται κέντρο διοικητικό, εμπορικά, πνευματικό. Ο πληθυσμός της ολοένα αυξάνεται. Τώρα στην Αίγινα συναντάς ντόπιους, ξένους, Μωραΐτες, Ρουμελιώτες, Νησιώτες αλλά και Μικρασιάτες και Μακεδόνες. Ο Edward Quient υπολογίζει ότι στα 100 άτομα που ζούσαν τότε στην Αίγινα, οι 30 ήταν ντόπιοι και οι 70 πρόσφυγες.Το 1827 ο Καποδίστριας αναχώρησε για την Αμερική με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα και άλλα εφόδια για την Ελλάδα. Γυρίζει τον Νοέμβριο του 1828 φέροντας μαζί του τρόφιμα, ρούχα και χρήματα που μοιράζει στους πεινασμένους της Αίγινας.