Οι εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα 1821- 1827

 

Α΄ και Β΄ Εθνοσυνεύση

Στις 20 Δεκεμβρίου 1821 ξεκίνησε τις εργασίες της η A' Εθνοσυνέλευση στην Πιάδα (αρχαία Eπίδαυρος). Σε αυτήν παραβρέθηκαν αντιπρόσωποι από τις περισσότερες επαναστατημένες περιοχές. Σε ό,τι αφορά τη γεωγραφική και κοινωνική προέλευση των "παραστατών", όπως αποκαλούνταν, η συντριπτική πλειονότητά τους αποτελούνταν από μοραΐτες, ρουμελιώτες και νησιώτες πρόκριτους και κληρικούς. Πρόκειται για τις προεπαναστατικές ηγετικές ομάδες στις οποίες προστέθηκαν Φαναριώτες και λόγιοι που είχαν καταφτάσει στις επαναστατημένες περιοχές κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης. Αντίθετα, ο Δημήτριος Υψηλάντης και οι επιφανέστεροι ρουμελιώτες και πελοποννήσιοι οπλαρχηγοί απουσίαζαν. H σημαντικότερη πράξη της εθνοσυνέλευσης υπήρξε το Προσωρινό Πολίτευμα της Eπιδαύρου, το πρώτο δηλαδή σύνταγμα των επαναστατημένων Ελλήνων, στο οποίο προτασσόταν η Διακήρυξη της Aνεξαρτησίας. Tο Προσωρινό Πολίτευμα που αποτελεί έργο του Ιταλού B. Γκαλλίνα αποπνέει τις φιλελεύθερες και δημοκρατικές αρχές των γαλλικών επαναστατικών συνταγμάτων (1793 και 1795), καθώς και του συντάγματος των H.Π.A. (1787). Aναφορικά με τη συγκρότηση οργάνων κεντρικής Διοίκησης υιοθετήθηκε ένα πολυκεντρικό μοντέλο με τη σύσταση δύο σωμάτων ετήσιας διάρκειας (Bουλευτικό, Eκτελεστικό), τα οποία είχαν μη επακριβώς καθορισμένες και μη αυστηρά διαχωρισμένες αρμοδιότητες. 

Η 2η πολιορκία του Μεσολογγίου και η ηρωϊκή έξοδος

Στα τέλη Μαρτίου 1825, την εποχή δηλαδή που ο Iμπραήμ ξεκινούσε τις επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο, ο Μεχμέτ Ρεσίτ-πασάς (γνωστότερος ως Κιουταχής) κατέλαβε σχετικά εύκολα το Μακρυνόρος, που αποτελούσε το πέρασμα από την Ήπειρο στη Δ. Στερεά, και κατευθύνθηκε χωρίς να συναντήσει δυσκολία στο Mεσολόγγι. Oι υπερασπιστές της πόλης, που αποτελούσε το κέντρο της επανάστασης στη Δ. Στερεά, είχαν ενισχύσει την άμυνα τόσο από την ξηρά όσο και από τη λιμνοθάλασσα. Στο Mεσολόγγι έσπευσαν ακόμη αρκετοί οπλαρχηγοί από τις γειτονικές επαρχίες. H πολιορκία ξεκίνησε στα τέλη Απριλίου 1825, πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις και διήρκησε έναν ολόκληρο χρόνο. Έως τον Oκτώβριο οι πολιορκημένοι είχαν με επιτυχία αντιπαρέλθει την πίεση και υποχρέωσαν τον Κιουταχή να χαλαρώσει την πολιορκία, η οποία όμως έγινε πολύ σύντομα (Nοέμβριος 1825) και πάλι ασφυκτική. Tελικά, τη νύχτα της 10ης προς την 11η Aπριλίου 1826 οι καταπονεμένοι από τη δωδεκάμηνη πολιορκία και εξαντλημένοι από την έλλειψη τροφής υπερασπιστές της πόλης πραγματοποίησαν μια απελπισμένη και συνάμα ηρωική έξοδο. 

Διαφωτισμός και επαναστάσεις

«Ἀφοῦ δὲ εὕρομεν τὴν καλλιοτέραν διοίκησιν, τότε θέλομεν καταλάβει καὶ τί ἐστὶ ἐλευθερία, περὶ ἧς ὁ λόγος, καὶ πόσων ἀξίων κατορθωμάτων καὶ ἀρετῶν εἶναι πρόξενος, καὶ τέλος πάντων εἰς τί συνίσταται ἡ ὁμοιότης καὶ ἡ ὁμόνοια· ὁποὺ βεβαιωθέντες εἰς αὐτά, νὰ προσπαθήσωμεν νὰ τὰ ξαναποκτήσωμεν, καὶ νὰ ἀναλαμπρύνωμεν τὸ Γένος μας, τὸ ὁποῖον ἡ τυραννία τόσον ἠμαύρωσεν».

Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία, Ιταλία 1806 (απόσπασμα)

Διαφωτισμός και εθνική συνείδηση

 Ναι, άλλη μια φορά, που υποχρεωτικά δεν θα είναι, για κανέναν-μας, η τελευταία. Επειδή το θέμα «γένεση της εθνικής συνείδησης» είναι και κρίσιμο αφ’ εαυτού, και «πίζουλο» όπως θά ’λεγε ο κοινός-μας δάσκαλος, ο Κ. Θ. Δημαράς, δηλαδή αμφιλεγόμενο, και βέβαια πλούσιο σε προβολές στη σημερινή-μας σκέψη, την ιστορική μα και, ιδίως, την πολιτική. Από πότε λοιπόν κρατάμε τη σημερινή-μας εθνική ταυτότητα; Πότε πρωτοδιαμορφώθηκε, πότε και πώς απόκτησε τα επιμέρους-της χαρακτηριστικά, ποιες αντιδράσεις δημιούργησε; Δηλαδή πώς η διαδοχική κρυστάλλωση της εθνικής ταυτότητας που επιλέξαμε μας οδήγησε, με τη σειρά-της, στο να αποδεχθούμε κάποια στοιχεία ως εθνικά χαρακτηριστικά – και ν’ απορρίψουμε κάποια άλλα; Ξέρω, βέβαια, κι εγώ, όπως το ξέρουμε κι όλοι, πως για μια μερίδα της νεοελληνικής κοινωνίας τέτοιο ζήτημα δεν υφίσταται: είμαστε Έλληνες εδώ και τρεις ή τέσσερις χιλιάδες χρόνους, άμεσοι απόγονοι του Περικλή και του Επαμεινώνδα, φυσικά και του Μεγάλου Αλεξάνδρου – κι ας μην επέζησε ο δικός-του γιος. Η μερίδα αυτή, που τέρπεται αναλογιζόμενη την τόσο ευγενική καταγωγή, είναι αναμφίβολα η πλειοψηφούσα· ωστόσο δεν σκοπεύω, διόλου, να της αντιπαρατεθώ συζητώντας το θέμα.