Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Translate

Κυριακή 10 Μαρτίου 2024

Τα αποκριάτικα τραγούδια της Δόμνας Σαμίου

 


Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης, γράφει ότι τα αποκριάτικα έθιμα και οι σχετικές τοπικές γιορτές έχουν τις ρίζες τους στα Λουπερκάλια των αρχαίων Ρωμαίων, που άρχιζαν στις 15 Φεβρουαρίου και γιόρταζαν τη γονιμότητα της γης και των ζώων. Και είναι αλήθεια ότι σε πολλά μέρη του ελλαδικού χώρου, η γιορτή των αποκριών συνοδεύεται εδώ και αιώνες με τελετουργίες γονιμότητας, αθυρόστομα τραγούδια, σεξουαλικά πειράγματα και μία διονυσιακή διάθεση αυστηρά ακατάλληλη για ανηλίκους.

 Τραγούδια, που κανείς στην «ελευθεριάζουσα» κοινωνία μιας μεγάλης πόλης δεν θα τολμούσε δημόσια να εκστομίσει, πολλά «συντηρητικά» χωριά μας τα τραγουδούν, τα χορεύουν και τα γιορτάζουν κάθε Απόκριες. Είναι τα Αποκριάτικα τραγούδια που χάρη στη σπουδαία Δόμνα Σαμίου είχαν ηχογραφηθεί και εκδοθεί το 1994 σε μία πολύ προσεγμένη συλλογή.


Τα τραγούδια αυτά δεν είναι περίεργο που γεννήθηκαν σε συντηρητικές κοινωνίες γιατί εκπληρώνουν μια ανάγκη παλιότερη απ’ την ντροπή: την ανάγκη του εξευμενισμού της γης για να καρπίσει. Στη λαϊκή, ήδη όμως και από την αρχαία παράδοση, η γη ταυτίζεται με τη γυναίκα. Κι αυτό στα έθιμα είναι σαφές: στον Τύρναβο, ας πούμε, φτιάχνουν κάθε άνοιξη ξύλινα ομοιώματα φαλλών και τα χώνουνε στη γη, για να καρπίσουν, λένε, τα αμπέλια. Και άλλοτε, γεμίζουν με κρασί πήλινους φαλλούς και κερνούν όποιον περνάει. Πολλά τραγούδια μάλιστα, περιγράφουν πολύ άνετα και χαρωπά μοιχείες και άλλες «άνομες» σεξουαλικές σχέσεις, που, όταν πραγματοποιούνται στ’ αλήθεια ξεσηκώνουν ακόμα τις πιο άγριες βεντέτες. Ό,τι απαγορεύεται στην πραγματική ζωή, επιτρέπεται στα τραγούδια. Ακόμα και οι ιερείς και οι προεστοί διακωμωδούνται αλύπητα.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι στη Μυτιλήνη ανεβαίνουν αυτές τις μέρες σ’ ένα βάθρο και σατιρίζουν τους πάντες. Από τον γείτονά τους ως τον πρωθυπουργό και τον πατριάρχη. Μέχρι πρόσφατα εξάλλου, αν όχι ακόμα σήμερα, όπως γράφει ο μουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας, «ο ίδιος χωρικός, που ως το μεσημέρι της Καθαρής Δευτέρας χόρευε με ομοιώματα φαλλών και τολμηρές αθυροστομίες, αμέσως μετά συμμετείχε στον πρώτο Εσπερινό της Σαρακοστής ψάλλοντας το «Κύριε των Δυνάμεων!». Ο ίδιος χωρικός θα μπορούσε να παραλλάσσει γνωστά τραγούδια. «Λ.χ. το γνωστό Μια πέρδικα καυχήθηκε γίνεται… Ένα μουνί καυχήθηκε. Και άλλωστε, «παρωδίες αυτού του τύπου καταλήγουν και ως την τολμηρή διακωμώδηση της εκκλησιαστικής τάξης με ‘διασκευές’ ψαλμών (όπως εξάλλου συνέβαινε και στο Βυζάντιο με άσεμνες παρωδίες των ακολουθιών αλλά και στη Δύση λ.χ. στο γνωστό χειρόγραφο των Carmina Burana».