Η πεζογραφία της περιόδου 1830- 1880

Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, σήμερα είμαστε σε καλύτερη θέση να αμφισβητήσουμε τη βεβαιότητα ότι η γλώσσα της πεζογραφίας αυτής της περιόδου ήταν καθ’ ολοκληρίαν τεχνητή, εντελώς διαφορετική από την ομιλουμένη της εποχής της, και να διαπιστώσουμε ότι ήταν σε σημαντικό βαθμό ζωντανή και ποικιλόμορφη. Η προσεκτικότερη εξέταση των έργων δείχνει ότι η γλώσσα αυτή αντικατοπτρίζει ένα φάσμα μορφικών τύπων, ο συνολικός χαρακτηρισμός των οποίων με τον όρο καθαρεύουσα είναι περιοριστικός. Για την ακρίβεια, ο όρος (με τη σημερινή έννοια) φαίνεται να καλύπτει ένα μόνο μέρος της παλαιάς πεζογραφικής μας γλώσσας, αυτό που απομακρύνεται από την ομιλουμένη της εποχής τόσο, όσο απομακρύνεται από τη σημερινή καθομιλουμένη εκείνο που σήμερα ονομάζουμε καθαρεύουσα. Το μέρος αυτό είναι τα κείμενα τα γραμμένα σε αρχαΐζουσα. Για ν’ αναφέρω ένα ενδεικτικό στοιχείο: το 1842 ο Γρηγόριος Παλαιολόγος, απαντώντας στις επικρίσεις των αρχαϊστών ότι η γλώσσα του μυθιστορήματός του Ο Πολυπαθής (την οποία σήμερα θα χαρακτηρίζαμε καθαρεύουσα) είναι «κοινή» και αγοραία, γράφει: «Είναι, νομίζω, η καθομιλουμένη σήμερον». Και διευκρινίζει ότι χρησιμοποιεί αυτή τη γλώσσα επειδή είναι φυσική.

Το γλωσσικό ζήτημα και η γενιά του 1880

Το Γλωσσικό  Ζήτημα, ήταν το  καίριο ζήτημα για την ελληνική κοινωνία της περιόδου. Από το 1880 και νωρίτερα, πληθαίνουν οι φωνές υποστήριξης της δημοτικής στη λογοτεχνία. Ο Ψυχάρης, με το έργο «Το ταξίδι μου», προωθεί ως υπέρτατη αξία την καθιέρωση της καθημερινής γλώσσας των απλών ανθρώπων για κάθε είδους επικοινωνία, γραπτή και προφορική. Κατακεραυνώνει τους δασκάλους και τον λογιοτατισμό.

Χαρακτηριστικά της ποιητικής τέχνης του Σοφοκλή

ΣΟΦΟΚΛΗΣ (496-406 π.Χ.)

Οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν.

Αντιγόνη 523

Ο Σοφοκλής ήταν ευνοημένος από κάθε άποψη. Γεννήθηκε και ανατράφηκε σε εύπορη και αρχοντική οικογένεια, στον Κολωνό. Ως έφηβος, όμορφος και λυγερός, χόρεψε στη γιορτή για τη νίκη της Σαλαμίνας και αργότερα, όταν υποκρίθηκε τη Ναυσικά στο ομώνυμο δράμα του, χόρεψε πάλι με τη μπάλα και θαυμάστηκε. Στους δραματικούς αγώνες πήρε πρώτη φορά μέρος το 468 π.Χ. και αμέσως αξιώθηκε το πρώτο βραβείο, αν και στον διαγωνισμό μετείχε και ο Αισχύλος. Το κοινό τον αγάπησε και του χάρισε δεκαοκτώ πρώτες νίκες στα Μεγάλα Διονύσια και μερικές ακόμα στα Λήναια.

Κρητική Σχολή

Η κρητική σχολή ζωγραφικής υπήρξε η σημαντικότερη καλλιτεχνική εκδήλωση του ελληνισμού μετά την πτώση του Βυζαντίου. Ο Άγγελος Ακοτάντος είναι ο πρώτος ζωγράφος που αποφασίζει να σπάσει την ανωνυμία του και να βάλει στα έργα του υπογραφή. 22 εικόνες φέρουν την υπογραφή «Χειρ Αγγέλου» ενώ άλλες 30 εικόνες αποδίδονται στον ίδιο. Η ιστορική έρευνα έδειξε πως ο ζωγράφος που έβαζε την υπογραφή «Χειρ Αγγέλου» είναι ο Άγγελος Ακοτάντος, ευκατάστατος αστός, κάτοικος Χάνδακα, του οποίου η ιδιόχειρη διαθήκη μας δίνει σημαντικές πληροφορίες τόσο για τον ίδιο όσο και για την εποχή του. Ο Άγγελος Ακοτάντος ζωγράφισε σε μια εποχή (1425 -1450) που λόγω των ιστορικών συγκυριών το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής είχε αρχίσει να μετατοπίζεται από την Κωνσταντινούπολη στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, στον Χάνδακα. Στην Κρήτη κατέφυγαν πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης καλλιτέχνες από την πρωτεύουσα και άλλες περιοχές που υποδουλώνονταν από τους Οθωμανούς, γιατί εκεί η βενετική κυριαρχία εξασφάλιζε στους καλλιτέχνες θρησκευτική και επαγγελματική ελευθερία, επίσης τους επέτρεπε οποιαδήποτε μετακίνηση, ενώ παράλληλα οι καλλιτέχνες είχαν την ωφέλεια της άμεσης ή έμμεσης επαφής με τη Βενετία και την τέχνη της. Το πλήθος των εικόνων του που έχει βρεθεί, δείχνει πως ο Ακοτάντος διατηρούσε μεγάλο εργαστήριο ζωγραφικής στον Χάνδακα, όπου θα πρέπει να μαθήτευσαν σπουδαίοι ζωγράφοι, του δεύτερου μισού του 15ου αιώνα, όπως ο Ανδρέας Ρίτζος.

Οι ζωγράφοι της Κρητικής σχολής δημιούργησαν μια τέχνη που ταλαντευόταν ανάμεσα στην ιταλική τέχνη του 14ου-15ου αιώνα και στην τελευταία φάση της τέχνης των Παλαιολόγων. Κατάφερναν ωστόσο να ικανοποιούν τις απαιτήσεις τόσο των καθολικών όσο και των ορθόδοξων πελατών τους.
Την εποχή εκείνη στην Κρήτη οι παραγγελίες εικόνων έφταναν σε τεράστιους αριθμούς ενώ συχνά ο χρόνος παράδοσής τους ήταν περιορισμένος. Έτσι οι καλλιτέχνες δε λειτουργούσαν μόνο ως ζωγράφοι αλλά και ως εξειδικευμένοι επαγγελματίες που έβλεπαν την εικόνα ως κάτι εμπορεύσιμο. Παρ’ όλα αυτά οι εικόνες της περιόδου αυτής φανερώνουν μια εκπληκτική δεξιοτεχνία των ζωγράφων που φτάνει σε απαράμιλλο επίπεδο.

Με την τουρκική κατάκτηση η κρητική πολιτιστική άνθηση διακόπηκε απότομα. Πολλοί λόγιοι, ζωγράφοι, λογοτέχνες και άλλοι μορφωμένοι έφυγαν πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου, άλλοι πέθαναν από τις κακουχίες, αρκετοί έχασαν την οικονομική τους άνεση και το νησί οδηγήθηκε σε πνευματικό και υλικό μαρασμό και παρακμή.

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός ήταν ένας επιφανής ζωγράφος της Κρητικής Σχολής. Στα έργα των ζωγράφων της Κρητικής Σχολή εναρμονίζεται η ώριμη Παλαιολόγεια τέχνη με την δυτική παράδοση. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι τα βυζαντινά πρότυπα, in forma Greca και η υστερογοτθική καλλιτεχνική παράδοση, in forma a la Latina. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Σχολής είναι ο Άγγελος Ακοτάνος και ο Νικόλαος Τζαφούρης.

Πηγή: Εισαγωγή στη Μεταβυζαντινή τέχνη, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, τ. Β', ΕΑΠ, Πάτρα, 1999, σ. 49- 68.

Η θεωρία του Φαλμεραυερ και τα επιχειρήματα που την αντικρούουν

Ο Βαυαρός ιστορικός υποστήριξε ότι οι Νεοέλληνες δεν κατάγονται από τους αρχαίους Έλληνες αλλά από διάφορα σλαβικά και αλβανικά φύλα τα οποία από τον 6ο έως και 10ο αιώνα κατέλαβαν τις περιοχές που είχε ανθίσει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Πρόκειται για ένα φαινόμενο φυλετικής επιμειξίας που είχε ως αποτέλεσμα τον εκσλαβισμό και τον εξαλβανισμό του αρχαίου ελληνικού στοιχείου.