Στο Βυζάντιο, σε αντιστοιχία με το μονοθεϊσμό, υπήρχε η υπέρτατη εξουσία στη γη του ενός και μόνου αυτοκράτορα. Ο εστεμμένος αυτοκράτορας ήταν ο εκλεκτός του Θεού, ο αντιπρόσωπός του στη γη. Ενσάρκωνε όλες τις αρετές και το νόμο. Όλες οι εξουσίες εκπορεύονταν από αυτόν και αυτός διόριζε τους αξιωματούχους στην πολιτική, διοικητική και στρατιωτική ιεραρχία. Η ιδιότητα του αυτοκράτορα προϋπέθετε και εξαιρετική γενναιότητα. Ανώτατος αρχηγός του στρατού, συχνά ηγούνταν των στρατιωτικών δυνάμεων κατά τους πολέμους και μεριμνούσε για την ασφάλεια των συνόρων. Στο χώρο της Εκκλησίας, κεφαλή της οποίας ήταν ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο αυτοκράτορας ασκούσε εποπτεία και απολάμβανε ειδικά προνόμια. Εκκλησία και κράτος επιδίωκαν από κοινού να συντάξουν όλους τους λαούς υπό την αιγίδα του Χριστού, και συνεπώς και του Βυζαντινού αυτοκράτορα που ήταν ο εκπρόσωπός του επί της γης.
Η μεγάλη ακμή που γνώρισε το Βυζάντιο τον 6ο αιώνα με την επεκτατική και μεγαλόπνοη πολιτική του Ιουστινιανού διαδέχθηκε μια δύσκολη εποχή. Τον 7ο και 8ο αιώνα η αυτοκρατορία καταπονήθηκε από αλλεπάλληλες επιθέσεις εχθρικών δυνάμεων, ενώ εξαιτίας της επέκτασης των Αράβων έχασε οριστικά μεγάλο μέρος των ανατολικών εδαφών της. Ο πληθυσμός αποδεκατίστηκε, οι οικονομικές δραστηριότητες παρουσίασαν ύφεση, τα μεγάλα αστικά κέντρα συρρικνώθηκαν. Ισχυρό πλήγμα δέχτηκε και η καλλιτεχνική παραγωγή, κυρίως στην επαρχία. Η διοικητική και στρατιωτική μεταρρύθμιση, που είχε αρχίσει να εφαρμόζεται τον 7ο αιώνα, συνέβαλε αποφασιστικά στην επιβίωση και στη σταδιακή ανάκαμψη του κράτους.
Οι γραπτές πηγές και τα υλικά κατάλοιπα που έχουν φτάσει ως εμάς από όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο είναι προς το παρόν αποσπασματικά. Για το λόγο αυτόν ο 7ος και ο 8ος αιώνας ονομάζονται και «σκοτεινοί χρόνοι». Στη διάρκειά τους έληξε οριστικά η λεγόμενη εποχή της ύστερης αρχαιότητας και η ρωμαϊκή αυτοκρατορία της ανατολής μετασχηματίστηκε σταδιακά στο μεσαιωνικό κράτος που σήμερα ονομάζεται Βυζάντιο.
Κέντρο της δημόσιας λατρείας στο Βυζάντιο ήταν ο ναός. Εκεί συγκεντρώνονταν οι πιστοί για να εορτάσουν τα σημαντικότερα γεγονότα από τη ζωή του Χριστού και της Θεοτόκου, να τιμήσουν τη μνήμη των αγίων, να ακούσουν το ιερό κήρυγμα, να προσευχηθούν. Εκεί τελούνταν οι εκκλησιαστικές ακολουθίες, με κυριότερη τη θεία λειτουργία.
Για τους Βυζαντινούς ο ναός ήταν μικρογραφία της κατοικίας του Θεού αλλά και «του σύμπαντος κόσμου». Η αντίληψη αυτή επηρέασε την αρχιτεκτονική διαμόρφωση και το διάκοσμο του ναού: η τέχνη υπηρετούσε τη λατρεία.
Η καθημερινή ζωή αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό τομέα για τη μελέτη του βυζαντινού πολιτισμού, που όμως δεν έχει ερευνηθεί αρκετά επειδή το ενδιαφέρον των μελετητών στρέφεται συχνότερα προς τα λαμπρά έργα θρησκευτικής τέχνης. Τα αντικείμενα που εξυπηρετούσαν τον άνθρωπο στις καθημερινές του ανάγκες είναι κατά κύριο λόγο κατασκευασμένα από «ταπεινά» υλικά, όπως ο πηλός, το γυαλί ή ο χαλκός, συνιστούν όμως αξιόλογες μαρτυρίες για τον καθημερινό βίο των Βυζαντινών, πολλές εκφάνσεις του οποίου επιβιώνουν και στη νεοελληνική κοινωνία.
Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού στο Βυζάντιο ζούσε στην ύπαιθρο, όπου βρισκόταν η βάση της οικονομίας και της κοινωνικής οργάνωσης, ενώ η αστική οικονομία αναπτύχθηκε σε πόλεις, ορισμένες από τις οποίες ξεχώρισαν ως διοικητικά, στρατιωτικά, συγκοινωνιακά ή εμπορικά κέντρα. Παράλληλα αναπτύχθηκε το εμπόριο, θαλάσσιο ή χερσαίο, καθώς και η βιοτεχνία και οι τέχνες, όπως για παράδειγμα η υφαντουργία, η αγγειοπλαστική, η γλυπτική, η μεταλλοτεχνία.
Η μεγάλη ακμή που γνώρισε το Βυζάντιο τον 6ο αιώνα με την επεκτατική και μεγαλόπνοη πολιτική του Ιουστινιανού διαδέχθηκε μια δύσκολη εποχή. Τον 7ο και 8ο αιώνα η αυτοκρατορία καταπονήθηκε από αλλεπάλληλες επιθέσεις εχθρικών δυνάμεων, ενώ εξαιτίας της επέκτασης των Αράβων έχασε οριστικά μεγάλο μέρος των ανατολικών εδαφών της. Ο πληθυσμός αποδεκατίστηκε, οι οικονομικές δραστηριότητες παρουσίασαν ύφεση, τα μεγάλα αστικά κέντρα συρρικνώθηκαν. Ισχυρό πλήγμα δέχτηκε και η καλλιτεχνική παραγωγή, κυρίως στην επαρχία. Η διοικητική και στρατιωτική μεταρρύθμιση, που είχε αρχίσει να εφαρμόζεται τον 7ο αιώνα, συνέβαλε αποφασιστικά στην επιβίωση και στη σταδιακή ανάκαμψη του κράτους.
Οι γραπτές πηγές και τα υλικά κατάλοιπα που έχουν φτάσει ως εμάς από όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο είναι προς το παρόν αποσπασματικά. Για το λόγο αυτόν ο 7ος και ο 8ος αιώνας ονομάζονται και «σκοτεινοί χρόνοι». Στη διάρκειά τους έληξε οριστικά η λεγόμενη εποχή της ύστερης αρχαιότητας και η ρωμαϊκή αυτοκρατορία της ανατολής μετασχηματίστηκε σταδιακά στο μεσαιωνικό κράτος που σήμερα ονομάζεται Βυζάντιο.
Για τους Βυζαντινούς ο ναός ήταν μικρογραφία της κατοικίας του Θεού αλλά και «του σύμπαντος κόσμου». Η αντίληψη αυτή επηρέασε την αρχιτεκτονική διαμόρφωση και το διάκοσμο του ναού: η τέχνη υπηρετούσε τη λατρεία.
Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού στο Βυζάντιο ζούσε στην ύπαιθρο, όπου βρισκόταν η βάση της οικονομίας και της κοινωνικής οργάνωσης, ενώ η αστική οικονομία αναπτύχθηκε σε πόλεις, ορισμένες από τις οποίες ξεχώρισαν ως διοικητικά, στρατιωτικά, συγκοινωνιακά ή εμπορικά κέντρα. Παράλληλα αναπτύχθηκε το εμπόριο, θαλάσσιο ή χερσαίο, καθώς και η βιοτεχνία και οι τέχνες, όπως για παράδειγμα η υφαντουργία, η αγγειοπλαστική, η γλυπτική, η μεταλλοτεχνία.
Πηγή: Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο