Ο Αρίστιππος από την Κυρήνη (435-355 π.Χ.) εντάσσεται στους σωκρατικούς φιλόσοφους και ανήκε στο στενό σωκρατικό κύκλο. Ασχολήθηκε με την ηθική και υπερασπίστηκε την ηδονή την οποία θεωρούσε σημαντικό συστατικό του αγαθού βίου.
Βίος και έργο
Ο Αρίστιππος από την Κυρήνη (435-355 π.Χ.) της Βόρειας Αφρικής εγκατέλειψε την πατρίδα του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα με κίνητρο, όπως λέγεται, τη συναναστροφή με τον Σωκράτη. Ήταν μέλος του σωκρατικού κύκλου όπως μαρτυρεί η αναφορά του ονόματός του στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων . Στον διάλογο αυτό ο Φαίδων αναφέρει ότι ο Αρίστιππος δεν ήταν στη συνάντηση στο κελί του Σωκράτη την τελευταία μέρα της ζωής του γιατί έλειπε στην Αίγινα. Μετά το θάνατο του Σωκράτη λέγεται ότι δίδασκε με πληρωμή όπως οι σοφιστές . Δεν γνωρίζουμε ποιες ήταν ακριβώς οι θεωρίες για την ηδονή που μπορούν να αποδοθούν στον Αρίστιππο. Ούτε είναι εξακριβωμένο εάν ήταν αυτός που ίδρυσε την σχολή στην Κυρήνη ή ο εγγονός του Αρίστιππος ο νεώτερος. Σε αντίθεση με άλλους σωκρατικούς φιλοσόφους δεν σώζονται έργα ή αποσπάσματα έργων του, γεγονός που ενισχύει την αβεβαιότητα σχετικά με τις θέσεις του και τη φιλοσοφία του.
Βασικά χαρακτηριστικά της φιλοσοφίας του
Ο Αρίστιππος ασχολήθηκε κυρίως με την ηθική. Ήταν υπέρμαχος του ηδονισμού, της θέσης εκείνης δηλαδή που θεωρεί την ηδονή (απόλαυση) υπέρτατο σκοπό της ανθρώπινης ζωής. Υπάρχουν δύο πιθανοί τρόποι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουμε, με τους οποίους ο Αρίστιππος προσεγγίζει την ηδονή. Σύμφωνα με τον πρώτο η ηδονή ταυτίζεται με την σωματική απόλαυση. Η ηδονή σε αυτή την περίπτωση προέρχεται από την κίνηση της σάρκας και διαρκεί για όσο χρονικό διάστημα τη βιώνουμε. Σύμφωνα με το δεύτερο τρόπο προσέγγισης, η ηδονή αποτελεί στοιχείο της ευδαιμονίας (ευτυχίας).
Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία η ευτυχία δεν είναι άθροισμα επιμέρους σωματικών απολαύσεων. Η ευτυχία επιτυγχάνεται όταν κάποιος είναι σε θέση με τη χρήση του λόγου να προσαρμόζεται στις περιστάσεις και τις μεταβολές της ζωής και να θέτει περιορισμούς ή προτεραιότητες στις επιθυμίες του. Οι σωματικές ηδονές επιδιώκονται μόνο όταν δε θέτουν σε κίνδυνο την αυτοκυριαρχία του ατόμου. Η αντίληψη της αυτοκυριαρχίας απέναντι στις ηδονές είναι συνδεδεμένη με την σωκρατική αντίληψη για την αρετή. Παρατηρούμε συνεπώς ότι ο Αρίστιππος είχε μια θετική αντιμετώπιση απέναντι στις ηδονές σε σχέση με άλλους μαθητές του Σωκράτη . Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί και να μη εξισώνουμε την ηδονή με τις ζωώδεις σωματικές απολαύσεις. Πολλές από τις σωματικές απολαύσεις του Αρίστιππου αφορούσαν πιο σύνθετες καταστάσεις και προτιμήσεις.
Γνωμικά που αποδίδονται στον Αρίστιππο
"Αν ήταν κακό να γλεντάμε, δεν θα επιτρεπόταν στις γιορτές των θεών. Τόσο όμως το γλέντι όσο και η πολυτέλεια, όχι μόνο επιτρέπονται αλλά και επιβάλλονται. Έτσι όχι μόνο δεν είναι αισχρά τα γλέντια, αλλά είναι και θεάρεστα."
"Αν όλοι οι νόμοι καταργηθούν εμείς(οι φιλόσοφοι) θα ζούμε το ίδιο."
"Είναι προτιμότερο να είναι κανένας ζητιάνος, παρά αμόρφωτος. Διότι οι ζητιάνοι έχουν ανάγκη από χρήματα, ενώ οι άλλοι έχουν ανάγκη ανθρωπισμού."
"Κάνεις λάθος να νομίζεις ότι είναι υγιείς εκείνη που τρώνε πολλά. Υγιείς είναι εκείνοι που τρώνε τα απαραίτητα. Το ίδιο δεν είναι σπουδαίοι εκείνοι που διαβάζουν πολλά, αλλά εκείνοι που διαβάζουν τα χρήσιμα."
"Ούτε το κρασί ούτε το ψάρι που τα γεύομαι ηδονικά, με αγαπάνε, αλλά βρίσκω ευχαρίστηση στην απόλαυσή τους."
Πηγή: Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων.