Ο Σωκράτης, ο οποίος εισήγαγε τη θεωρία της γνώσης της βασισμένης πάνω στις ηθικές
έννοιες και όχι στις υλικές αρχές, δίδασκε ότι «η αρετή είναι ευδαιμονία» και ότι «η αρετή
είναι γνώση», δηλαδή η αρετή μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την ορθή και την απόλυτη
γνώση.
έννοιες και όχι στις υλικές αρχές, δίδασκε ότι «η αρετή είναι ευδαιμονία» και ότι «η αρετή
είναι γνώση», δηλαδή η αρετή μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την ορθή και την απόλυτη
γνώση.
Η ορθή γνώση, κατά τον Σωκράτη, είναι η γνώση των απόλυτων ηθικών εννοιών,
που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στον άνθρωπο, και μπορεί να επιτευχθεί με
την αυτογνωσία. Για τον Σωκράτη «ουδείς εκών κακός», δηλαδή κανείς δεν κάνει κακό με τη
θέλησή του, αλλά αντίθετα η κακία οφείλεται απλά στην άγνοια. (Αντίθετα, οι αντίπαλοι του
Σωκράτη, οι σοφιστές, δίδασκαν ότι «η αρετή είναι τέχνη», μια τέχνη που διδάσκεται και
αφορά την προσωπική επιτυχία στη ζωή χωρίς να υπόκειται σε απόλυτες ηθικές αρχές και
αξίες, αφού απόλυτη γνώση δεν υπάρχει.)
Ο Πλάτων, μαθητής του Σωκράτη, ισχυριζόταν ότι η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί με τη
γνώση του κόσμου των Ιδεών, οι οποίες αποτελούν τα τέλεια πρότυπα όχι μόνο των ηθικών
εννοιών, όπως υποστήριζε ο Σωκράτης, αλλά και των γνωστικών εννοιών, δηλαδή όλων των
πραγμάτων που αποτελούν τον ορατό κόσμο, εννοιών που δεν είναι παρά είδωλα ή μιμήματα
των Ιδεών. Για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον κόσμο των Ιδεών, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει
όχι τις αισθήσεις του αλλά τον νού του, ο οποίος είναι μέρος της ψυχής του. Με τη γνώση
των Ιδεών ο άνθρωπος ελαφρύνει τη ψυχή του, την ελευθερώνει από τη φυλακή του σώματος
και από το σκοτάδι της αμάθειας, που της επιβάλλει η επίγεια ζωή, και τη βοηθά να
ανυψωθεί προς το φως και την ύψιστη Ιδέα του Αγαθού, τον θεό. Έτσι, προορισμός του
ανθρώπου είναι, από τη μια πλευρά, η φυγή από τον υλικό κόσμο και, από την άλλη πλευρά,
η ομοίωσή του με τον θεό, η οποία επιτυγχάνεται με τον αρμονικό συνδυασμό των τριών
αρετών που αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής, δηλαδή της σοφίας, της ανδρείας και της
σωφροσύνης. Ο συνδυασμός των τριών αυτών αρετών γεννά την τέταρτη κύρια αρετή, τη
δικαιοσύνη,
γι’ αυτό ο δίκαιος άνθρωπος είναι και ο πλησιέστερος στον θεό και, επομένως, ο πιο ευτυχής.
Ο Αριστοτέλης, αν και μαθητής του Πλάτωνα, πίστευε ότι ο ιδανικός κόσμος των Ιδεών ήταν
τελείως φανταστικός και ότι, αντίθετα, ο ορατός κόσμος είναι απόλυτα αληθινός. Αφού
ταξινόμησε τις αρετές σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις ηθικές και τις διανοητικές, ο
Αριστοτέλης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ευδαιμονία μπορούσε να επιτευχθεί κατά
πρώτο λόγο με την άσκηση των διανοητικών αρετών (με την επιστημονική γνώση του
κόσμου των φαινομένων) και μόνον κατά δεύτερο λόγο με την άσκηση των ηθικών αρετών,
διότι η διανοητική ενέργεια συνίσταται στην καθαρή σκέψη και στην ενατένιση της αλήθειας
που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στον άνθρωπο, και μπορεί να επιτευχθεί με
την αυτογνωσία. Για τον Σωκράτη «ουδείς εκών κακός», δηλαδή κανείς δεν κάνει κακό με τη
θέλησή του, αλλά αντίθετα η κακία οφείλεται απλά στην άγνοια. (Αντίθετα, οι αντίπαλοι του
Σωκράτη, οι σοφιστές, δίδασκαν ότι «η αρετή είναι τέχνη», μια τέχνη που διδάσκεται και
αφορά την προσωπική επιτυχία στη ζωή χωρίς να υπόκειται σε απόλυτες ηθικές αρχές και
αξίες, αφού απόλυτη γνώση δεν υπάρχει.)
Ο Πλάτων, μαθητής του Σωκράτη, ισχυριζόταν ότι η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί με τη
γνώση του κόσμου των Ιδεών, οι οποίες αποτελούν τα τέλεια πρότυπα όχι μόνο των ηθικών
εννοιών, όπως υποστήριζε ο Σωκράτης, αλλά και των γνωστικών εννοιών, δηλαδή όλων των
πραγμάτων που αποτελούν τον ορατό κόσμο, εννοιών που δεν είναι παρά είδωλα ή μιμήματα
των Ιδεών. Για να γνωρίσει ο άνθρωπος τον κόσμο των Ιδεών, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει
όχι τις αισθήσεις του αλλά τον νού του, ο οποίος είναι μέρος της ψυχής του. Με τη γνώση
των Ιδεών ο άνθρωπος ελαφρύνει τη ψυχή του, την ελευθερώνει από τη φυλακή του σώματος
και από το σκοτάδι της αμάθειας, που της επιβάλλει η επίγεια ζωή, και τη βοηθά να
ανυψωθεί προς το φως και την ύψιστη Ιδέα του Αγαθού, τον θεό. Έτσι, προορισμός του
ανθρώπου είναι, από τη μια πλευρά, η φυγή από τον υλικό κόσμο και, από την άλλη πλευρά,
η ομοίωσή του με τον θεό, η οποία επιτυγχάνεται με τον αρμονικό συνδυασμό των τριών
αρετών που αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής, δηλαδή της σοφίας, της ανδρείας και της
σωφροσύνης. Ο συνδυασμός των τριών αυτών αρετών γεννά την τέταρτη κύρια αρετή, τη
δικαιοσύνη,
γι’ αυτό ο δίκαιος άνθρωπος είναι και ο πλησιέστερος στον θεό και, επομένως, ο πιο ευτυχής.
Ο Αριστοτέλης, αν και μαθητής του Πλάτωνα, πίστευε ότι ο ιδανικός κόσμος των Ιδεών ήταν
τελείως φανταστικός και ότι, αντίθετα, ο ορατός κόσμος είναι απόλυτα αληθινός. Αφού
ταξινόμησε τις αρετές σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις ηθικές και τις διανοητικές, ο
Αριστοτέλης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ευδαιμονία μπορούσε να επιτευχθεί κατά
πρώτο λόγο με την άσκηση των διανοητικών αρετών (με την επιστημονική γνώση του
κόσμου των φαινομένων) και μόνον κατά δεύτερο λόγο με την άσκηση των ηθικών αρετών,
διότι η διανοητική ενέργεια συνίσταται στην καθαρή σκέψη και στην ενατένιση της αλήθειας