Η βυζαντινή δημώδης λογοτεχνία περιλαμβάνει τα έργα της βυζαντινής λογοτεχνίας που δεν είναι γραμμένα σε λόγια γλώσσα. Ωστόσο, παρόλα τα λαϊκότροπα στοιχεία της γλώσσας, που εντοπίζονται στη σύνταξη, στη μορφολογία και στο λεξιλόγιο, το μεγαλύτερο μέρος της βυζαντινής δημώδους λογοτεχνίας αποτελεί δημιούργημα λόγιων συγγραφέων και όχι των λαϊκών στρωμάτων.
Το μεγαλύτερο μέρος των έργων έχει παραδοθεί ανώνυμα, ο συγγραφέας τους δηλαδή είναι άγνωστος. Η χρονολόγηση πολλών έργων είναι αβέβαιη ή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Στο πρόβλημα χρονολόγησής τους συντείνει και η ρευστότητα της μορφής τους. Πολλά έργα παραδίδονται από διαφορετικά χειρόγραφα και έχουν τόσο σημαντικές διαφορές, ώστε η ανασυγκρότηση ενός κοινού αρχετύπου να είναι τις περισσότερες φορές αδύνατη.
Ανάλογα με τον τρόπο και το βαθμό επεξεργασίας μπορούμε να μιλάμε για διαφορετικές παραλλαγές ή διασκευές. Αυτές μπορεί να απέχουν μεταξύ τους χρονικά ή να έχουν συνταχθεί σχεδόν παράλληλα. Ανάμεσα στις παραλλαγές ή τις διασκευές αυτές συχνά υπάρχουν λογιότερες ή δημωδέστερες γλωσσικές αποκλίσεις. Οι αποκλίσεις αυτές όμως δεν υποδεικνύουν αναγκαστικά και την χρονολογική τους ακολουθία, δηλαδή η λογιότερη παραλλαγή ή διασκευή δεν είναι αναγκαστικά και η αρχαιότερη ή η πλησιέστερη προς το αρχικό κείμενο. Από την άλλη πλευρά παρατηρούνται ομοιότητες ανάμεσα σε διαφορετικά κείμενα, κυρίως επαναλαμβανόμενοι στίχοι, ημιστίχια ή στερεότυπες εκφράσεις, με σταθερή μετρική αξία (οι φόρμουλες).
Ο αριθμός των σωζόμενων έργων της δημώδους λογοτεχνίας είναι σχετικά περιορισμένος, συγκρινόμενος με τη σωζόμενη λόγια παραγωγή, αλλά και με την αντίστοιχη δυτική μεσαιωνική λογοτεχνία σε εθνικές γλώσσες (δηλαδή τη δημώδη μεσαιωνική λογοτεχνία που δεν είναι γραμμένη στη λατινική). Πιστεύεται, ωστόσο, ότι σημαντικό μέρος της βυζαντινής δημώδους παραγωγής έχει χαθεί.
Το μεγαλύτερο μέρος των έργων έχει παραδοθεί ανώνυμα, ο συγγραφέας τους δηλαδή είναι άγνωστος. Η χρονολόγηση πολλών έργων είναι αβέβαιη ή δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Στο πρόβλημα χρονολόγησής τους συντείνει και η ρευστότητα της μορφής τους. Πολλά έργα παραδίδονται από διαφορετικά χειρόγραφα και έχουν τόσο σημαντικές διαφορές, ώστε η ανασυγκρότηση ενός κοινού αρχετύπου να είναι τις περισσότερες φορές αδύνατη.
Ανάλογα με τον τρόπο και το βαθμό επεξεργασίας μπορούμε να μιλάμε για διαφορετικές παραλλαγές ή διασκευές. Αυτές μπορεί να απέχουν μεταξύ τους χρονικά ή να έχουν συνταχθεί σχεδόν παράλληλα. Ανάμεσα στις παραλλαγές ή τις διασκευές αυτές συχνά υπάρχουν λογιότερες ή δημωδέστερες γλωσσικές αποκλίσεις. Οι αποκλίσεις αυτές όμως δεν υποδεικνύουν αναγκαστικά και την χρονολογική τους ακολουθία, δηλαδή η λογιότερη παραλλαγή ή διασκευή δεν είναι αναγκαστικά και η αρχαιότερη ή η πλησιέστερη προς το αρχικό κείμενο. Από την άλλη πλευρά παρατηρούνται ομοιότητες ανάμεσα σε διαφορετικά κείμενα, κυρίως επαναλαμβανόμενοι στίχοι, ημιστίχια ή στερεότυπες εκφράσεις, με σταθερή μετρική αξία (οι φόρμουλες).
Ο αριθμός των σωζόμενων έργων της δημώδους λογοτεχνίας είναι σχετικά περιορισμένος, συγκρινόμενος με τη σωζόμενη λόγια παραγωγή, αλλά και με την αντίστοιχη δυτική μεσαιωνική λογοτεχνία σε εθνικές γλώσσες (δηλαδή τη δημώδη μεσαιωνική λογοτεχνία που δεν είναι γραμμένη στη λατινική). Πιστεύεται, ωστόσο, ότι σημαντικό μέρος της βυζαντινής δημώδους παραγωγής έχει χαθεί.
Η γλώσσα των βυζαντινών δημωδών κειμένων αποτελεί λογοτεχνικά εξυψωμένη και καλλιεργημένη μορφή της καθομιλουμένης, περιέχει όμως και αρκετά λόγια στοιχεία. H πυκνότητα εμφάνισης των λόγιων στοιχείων παρουσιάζει διακυμάνσεις και σχετίζεται με τις συνθήκες σύνθεσης, διάδοσης και αναπαραγωγής ενός κειμένου, τις ιδιομορφίες της χειρόγραφης παράδοσης, το βαθμό επίδρασης της προφορικής παράδοσης, τον παραδοσιακό ή μη χαρακτήρα του, το προσδοκώμενο κοινό και, τέλος, το ίδιο το περιεχόμενο και την υφή του κειμένου. Σε ορισμένες περιπτώσεις το λόγιο με το δημώδες ιδίωμα συνυπάρχουν στο ίδιο κείμενο (για παράδειγμα, στο ποίημα του Μιχαήλ Γλυκά Περί φυλακής ή στα Πτωχοπροδρομικά).
Η γλώσσα των δημωδών κειμένων δεν επηρεάζεται από καμιά συγκεκριμένη διάλεκτο, αποτελεί δηλαδή κοινή λογοτεχνική γλώσσα. Βασίζεται σε μία κοινή προφορική γλώσσα που αντιπροσωπεύει μια μεταβατική εξελικτική φάση της γλώσσας, κατά την οποία οι νεότερες διάλεκτοι δεν είχαν διαμορφωθεί πλήρως. Η γλώσσα αυτή ήταν κατανοητή τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας.
Τα περισσότερα έργα της βυζαντινής δημώδους λογοτεχνίας είναι έμμετρα. Το κυριότερο μέτρο είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος(πολιτικός) και, σπανιότερα, ο τροχαϊκός οκτασύλλαβος στίχος.
Η γλώσσα των δημωδών κειμένων δεν επηρεάζεται από καμιά συγκεκριμένη διάλεκτο, αποτελεί δηλαδή κοινή λογοτεχνική γλώσσα. Βασίζεται σε μία κοινή προφορική γλώσσα που αντιπροσωπεύει μια μεταβατική εξελικτική φάση της γλώσσας, κατά την οποία οι νεότερες διάλεκτοι δεν είχαν διαμορφωθεί πλήρως. Η γλώσσα αυτή ήταν κατανοητή τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας.
Τα περισσότερα έργα της βυζαντινής δημώδους λογοτεχνίας είναι έμμετρα. Το κυριότερο μέτρο είναι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος(πολιτικός) και, σπανιότερα, ο τροχαϊκός οκτασύλλαβος στίχος.
Πηγή: www.ime.gr