Στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ., πλούσιοι Χριστιανοί άρχισαν να αναθέτουν το σκάλισμα μαρμάρινων σαρκοφάγων για χρήση στις κατακόμβες.
Περισσότερο από διακοσμητικά σχέδια ήταν μια οπτική έκφραση αυτών που πίστευαν οι πρώτοι Χριστιανοί για τον θάνατο.
Στην σαρκοφάγο απεικονίζονται τρείς σκηνές από την αφήγηση του Πάθους του Ιησού Χριστού. Ο Ιησούς ενώπιον του Πιλάτου, η στέψη με το ακάνθινο στέφανο και ο ελκόμενος.
Στο κέντρο της σύνθεσης βλέπουμε το Χριστόγραμμα με το οποίο δηλώνεται η Ανάσταση.
Οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν απρόθυμοι να απεικονίσουν τον Ιησού Χριστό νεκρό ή να υποφέρει επάνω στον σταυρό. Αντ' αυτού ένας άδειος σταυρός υποδήλωνε την σταύρωση. Κάτω από τον σταυρό είναι δύο στρατιώτες καθισμένοι. Με αυτήν την παράσταση δηλώνεται η Ανάσταση. Με την τοποθέτηση του σταυρού πάνω από τον άδειο τάφο δείχνουν αφενός ότι η σταύρωση και η Ανάσταση είναι ένα ενιαίο γεγονός.
Τα παλαιοχριστιανικά χρόνια οι χριστιανοί ενταφιάζουν τους νεκρούς τους σε κατακόμβες που διακοσμούν τοιχογραφίες με θέματα συμβολικά. Στην αρχιτεκτονική, υιοθετείται ο ρωμαϊκός τύπος της βασιλικής που στην Ανατολή αντί να είναι ξυλόσκεπη είναι θολοσκεπής. Τα ρωμαϊκά περίκεντρα κτίρια χρησιμεύουν κυρίως ως βαπτιστήρια. Άλλα κτίρια είναι τα κυκλικά (Άγιος Γεώργιος Θεσσαλονίκης), τα οκτάγωνα, τα τρίκογχα, τα τετράκογχα, ο ελεύθερος σταυρός. Εκτός από τη μνημειακή, ευνοείται η διακοσμητική γλυπτική: τα αρχιτεκτονικά γλυπτά, ιδίως τα κιονόκρανα. Ο εντοίχιος ψηφιδωτός διάκοσμος (Ροτόντα Θεσσαλονίκης) απεικονίζει την πνευματικότητα του υλικού κόσμου.Περισσότερο από διακοσμητικά σχέδια ήταν μια οπτική έκφραση αυτών που πίστευαν οι πρώτοι Χριστιανοί για τον θάνατο.
Στην σαρκοφάγο απεικονίζονται τρείς σκηνές από την αφήγηση του Πάθους του Ιησού Χριστού. Ο Ιησούς ενώπιον του Πιλάτου, η στέψη με το ακάνθινο στέφανο και ο ελκόμενος.
Στο κέντρο της σύνθεσης βλέπουμε το Χριστόγραμμα με το οποίο δηλώνεται η Ανάσταση.
Οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν απρόθυμοι να απεικονίσουν τον Ιησού Χριστό νεκρό ή να υποφέρει επάνω στον σταυρό. Αντ' αυτού ένας άδειος σταυρός υποδήλωνε την σταύρωση. Κάτω από τον σταυρό είναι δύο στρατιώτες καθισμένοι. Με αυτήν την παράσταση δηλώνεται η Ανάσταση. Με την τοποθέτηση του σταυρού πάνω από τον άδειο τάφο δείχνουν αφενός ότι η σταύρωση και η Ανάσταση είναι ένα ενιαίο γεγονός.
Η συνεχής επαφή με την ελληνική παιδεία θα τους εξοικειώσει και με την
ελληνική τέχνη από την οποία δανείστηκαν αρκετά εξωτερικά στοιχεία. Στην
αρχή λόγοι περισσότερο πρακτικοί που είχαν σχέση με τις λατρευτικές
ανάγκες της νέας θρησκείας συνέβαλαν στην αποδοχή της ελληνικής τέχνης.Οι πρώτοι χώροι λατρείας ήταν οικήματα πλούσιων χριστιανών, όπου υπήρχε η δυνατότητα να γίνονται οι συναθροίσεις των πιστών. Οι χώροι αυτοί ονομαστήκαν εκκλησίες από τον αρχαίο ελληνικό όρο. Η εσωτερική διακόσμησή τους αρχικά ήταν ταυτόσημη με τη διακόσμηση των ελληνιστικών ή ρωμαϊκών οικιών. Από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. φαίνεται ότι σταδιακά τα οικήματα αυτά προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της χριστιανικής λατρείας, δηλαδή ένα δωμάτιο διαμορφώθηκε σε βαπτιστήριο και οι επιφάνειες των τοίχων διακοσμήθηκαν με θέματα σχετικά με τη χριστιανική πίστη.
Τα οικήματα αυτά είναι γνωστά με το όνομα ευκτήριοι οίκοι. Το πιο χαρακτηριστικό δείγμα διατηρήθηκε στην Δούρα Ευρωπό στη Μεσοποταμία (230 μ.Χ.). Πρόκειται για μια διώροφη οικία ελληνιστικού τύπου που είχε διαρρυθμιστεί για να καλύψει τις ανάγκες της χριστιανικής λατρείας.
Ανάμεσα στις αρχιτεκτονικές κατασκευές αυτής της περιόδου συγκαταλέγονται οι υπόγειες σήραγγες, οι γνωστές κατακόμβες. Στις πλαϊνές πλευρές των σηράγγων λάξευαν θόλους ή σαρκοφάγους, όπου τοποθετούσαν τους νεκρούς. Συχνά οι κατακόμβες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες. Μεγάλο δίκτυο κατακομβών έχει βρεθεί στη Ρώμη και στον ελλαδικό χώρο, στη Μήλο. Η εικονογράφηση των ευκτήριων οίκων αλλά κυρίως των κατακομβών γινόταν με διακοσμητικά θέματα προερχόμενα από την ειδωλολατρική τέχνη, όπως ψάρια, πτηνά, άνθη, ερωτιδείς, μάσκες κ.ά. ή από ευαγγελικές και βιβλικές σκηνές· ακόμα από θέματα που είχαν συμβολικό χαρακτήρα για τους πρώτους χριστιανούς, όπως είναι η άγκυρα, το πλοίο, τα παγώνια, τα περιστέρια, το ψάρι, το αμπέλι και ακόμα ο Ορφέας με τη λύρα ή ο Καλός ποιμένας, που συμβόλιζαν το Χριστό.
Ανάμεσα στις αρχιτεκτονικές κατασκευές αυτής της περιόδου συγκαταλέγονται οι υπόγειες σήραγγες, οι γνωστές κατακόμβες. Στις πλαϊνές πλευρές των σηράγγων λάξευαν θόλους ή σαρκοφάγους, όπου τοποθετούσαν τους νεκρούς. Συχνά οι κατακόμβες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες. Μεγάλο δίκτυο κατακομβών έχει βρεθεί στη Ρώμη και στον ελλαδικό χώρο, στη Μήλο. Η εικονογράφηση των ευκτήριων οίκων αλλά κυρίως των κατακομβών γινόταν με διακοσμητικά θέματα προερχόμενα από την ειδωλολατρική τέχνη, όπως ψάρια, πτηνά, άνθη, ερωτιδείς, μάσκες κ.ά. ή από ευαγγελικές και βιβλικές σκηνές· ακόμα από θέματα που είχαν συμβολικό χαρακτήρα για τους πρώτους χριστιανούς, όπως είναι η άγκυρα, το πλοίο, τα παγώνια, τα περιστέρια, το ψάρι, το αμπέλι και ακόμα ο Ορφέας με τη λύρα ή ο Καλός ποιμένας, που συμβόλιζαν το Χριστό.
Πηγή: ArtWay.eu
Sarcophagus with Scenes of the Passion (probably from the Catacomb of Domitilla), Rome, mid-fourth century. Marble, 23ʺ x 80ʺ. Museo Pio Christiano, Vatican, Rome.