Στο παρελθόν αξιοποιήθηκαν ήπιες μορφές ενέργειας και ειδικοί μηχανισμοί για την επεξεργασία και μεταποίηση υλικών και καρπών. Μέσω των μηχανημάτων εξασφαλιζόταν η μηχανική ενέργεια. Το φυσικό περιβάλλον και η γεωγραφία ήταν σημαντικοί παράγοντες και οι εγκαταστάσεις τοποθετούνταν όπου υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις (π.χ. νερό, δυνατός άνεμος).
Οι μύλοι
→ Κινητήρια δύναμη: η ανθρώπινη μυϊκή δύναμη, τα ζώα, το νερό και ο άνεμος
→ Χρήση: άλεσμα σιτηρών, παραγωγή αλευριού, πολτοποίηση της ελιάς για παραγωγή λαδιού, σύνθλιψη καρπών. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν στη βυρσοδεψία, στο άλεσμα ορυκτών, στο τρίψιμο του μπαρουτιού.
Ø Χερόμυλος: ο οικιακός περιστρεφόμενος μύλος είχε την πιο απλή μορφή, ήταν απαραίτητο σκεύος για το αγροτικό νοικοκυριό και για το άλεσμα μικρών καρπών (καφές, όσπρια). Χρησιμοποιήθηκε ευρέως τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα.
Ø Ζωοκίνητος μύλος: χρησιμοποιήθηκαν ήδη από την Αρχαιότητα για το άλεσμα σιτηρών, σε λιοτρίβια, βυρσοδεψεία, ασβεστοποιεία κ.α.
Ø Το λιοτρίβι (ελαιοτριβείο και «λουτρουβιό»): τεχνική εγκατάσταση αποτελούμενη από πατητήρια, μύλους και αποθήκες όπου παράγεται λάδι από τον καρπό της ελιάς. Δύο στάδια:
α. η σύνθλιψη και πολτοποίηση του καρπού της ελιάς. Ο παραδοσιακός τρόπος άλεσης κυριαρχούσε μέχρι και τα χρόνια του Μεσοπολέμου.
β. η συμπίεση του πολτοποιημένου καρπού και στο πιεστήριο για την παραγωγή λαδιού: γινόταν μέσα σε χοντρά σακιά και η πίεση ασκούνταν με χειροκίνητη πρέσα με ξύλινα αδράχτια.
→ Ο ζωοκίνητος μύλος αντικαταστάθηκε από ατμοκίνητες αλεστικές μηχανές μετά τα μέσα του 19ου αι.
Ø Νερόμυλος: επικράτησαν στην ηπειρωτική Ελλάδα, σε νησιά του Ιονίου πελάγους και σε μεγάλα νησιά του Αιγαίου. Η επιλογή της θέσης γινόταν με βάση ορισμένες προϋποθέσεις: ποσότητα νερού, συνεχής ροή, υψομετρική διαφορά που δημιουργεί υδατόπτωση.
→ Ήταν σύνθετη τεχνική εγκατάσταση, αξιοποιούσε πολλαπλά την υδατόπτωση και μπορούσε να περιλαμβάνει νεροτριβή και μπατάνι. Το κτίσμα του ήταν συνήθως απλό και εξοπλισμένο με τα απαραίτητα εργαλεία και σκεύη.
→ Ξύλινος τροχός ( η «φτερωτή»): βασικό εξάρτημα κάθε μύλου. Ανάλογα με το είδος του προέκυπταν οι δύο τύποι μύλων: α. ο «ρωμαϊκός» με όρθια εξωτερική φτερωτή για μεγάλες ποσότητες νερού και β. ο «ελληνικός» με μικρότερη οριζόντια και εσωτερική φτερωτή για μικρές ποσότητες νερού.
Ø Ανεμόμυλος («αρμενάδες» ή «στεριανά καράβια»): συναντώνται σε περιοχές με έλλειψη νερού (κυρίως στα νησιά του Αιγαίου). Ερευνητές θεωρούν ότι εμφανίστηκαν στη Ρόδο κατά τον 12ο αι.
→ Τοποθεσίες: δεν ήταν τυχαίες. Απαραίτητες προϋποθέσεις ήταν το είδος, η ένταση των ανέμων, η απόστασή τους από άλλα κτίσματα και μύλους.
→ Κτίσμα: προσαρμοσμένο στην αρχιτεκτονική κάθε περιοχής, σταθερή και συμπαγής κατασκευή για να αντέχει στις καιρικές συνθήκες και τους κραδασμούς της περιστροφικής κίνησης της φτερωτής και της μυλόπετρας. Ήταν λιθόκτιστα διώροφα κτίσματα, με διαχωρισμό των ορόφων από ξύλινα δοκάρια και σανίδια. Η σύνδεσή τους γινόταν με εσωτερική σκάλα. Η αποθήκη βρισκόταν στο ισόγειο και ο ξύλινος μηχανισμός στον όροφο.
→ Ο κυλινδρικός ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος ανεμόμυλου.
→ Για τη ρύθμιση της κίνησης της μυλόπετρας, το σταμάτημα και τις κινήσεις υπήρχαν βοηθητικά συστήματα.
Μυλομαραγκοί: ξυλουργοί που γνώριζαν την τεχνική σχεδιασμού και κατασκευής των μηχανισμών των μύλων. Επέλεγαν την ξυλεία, κατασκεύαζαν και συντηρούσαν το μηχανισμό.
Μυλωνάδες: έλεγχαν τη λειτουργία και προσάρμοζαν την ένταση του νερού.
→ Μπορεί να ήταν και τα ίδια πρόσωπα.
→ Το κόστος κατασκευής ήταν υψηλό γι’ αυτό ανήκαν σε εύπορους ανθρώπους, οι οποίοι τους νοίκιαζαν στους μυλωνάδες. Οι μύλοι μπορούσαν να ανήκουν και στην κοινοτική και μοναστηριακή περιουσία.
→ Οι μηχανοκίνητοι αλευρόμυλοι κατέστησαν τους παραδοσιακούς μύλους απλά μνημεία της προβιομηχανικής τεχνολογίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Μπατάνι: ξύλινος μηχανισμός για την τελική επεξεργασία μάλλινων υφασμάτων και κυρίως του δίμιτου, που προοριζόταν για ενδύματα. Μετέτρεπε την υδραυλική ενέργεια σε μηχανική. Η τριβή των νημάτων στα κοπάνια έκανε τα υφαντά πιο γερά, παχιά, λεία και κρουστά. Η κατασκευή του έμοιαζε με αυτή του αργαλειού. Αποτελούνταν από το αδράχτι, τη φτερωτή και τα κοπάνια.
Νεροτριβή: αξιοποιούσε την ορμή της υδατόπτωσης για τον καθαρισμό και την επεξεργασία των μάλλινων υφασμάτων. Η κατασκευή της ήταν απλή.
→ Οι μύλοι και οι άλλες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις υπήρξαν χώροι οικονομικής δραστηριότητας και συγκέντρωσης ανθρώπων. Συνδέθηκαν με την κοινωνική ζωή καθώς σε αυτούς τους χώρους αναγκάζονταν πολλές φορές να μένουν κάποιες μέρες.
Πηγή: Ε. Ολυμπίτου, (2002), Παραδοσιακή τεχνολογία και επαγγέλματα.