Το ακρωτήριο του Σουνίου, η νότια απόληξη της Αττικής, αποτελεί σημαντικό στρατηγικό σημείο. Από εκεί, η πόλη - κράτος των Αθηνών έλεγχε το θαλάσσιο πέρασμα προς το Αιγαίο και τον Πειραιά, το κεντρικό της λιμάνι, καθώς και τη χερσόννησο της Λαυρεωτικής, με τα πλούσια μεταλλεία αργύρου, χάρις στα οποία αναδείχθηκε σε υπερδύναμη τον 5ο αι. π.Χ.
Το φρούριο και τα ιερά ανήκαν στο δήμο των Σουνιέων, όπως διαμόρφωθηκε
με την πολιτειακή μεταρρύθμιση του Κλεισθένους το 510 π.Χ. Ο δήμος ανήκε
στη Λεοντίδα φυλή και εκτεινόταν στην περιοχή ανάμεσα στο Λαύριο, τα
Μεγάλα Πεύκα, την Καμάριζα (¨Αγιο Κωνσταντίνο) και το ακρωτήριο. Ο
οικισμός του φρουρίου μάλλον ήταν το κέντρο του δήμου, από τον οποίο
είναι γνωστά και άλλα κατάλοιπα. Στο περιβάλλον του φρουρίου,
εντοπίζεται οικισμός πάνω από το λιμάνι και νεκροταφείο κλασικών χρόνων
στην παραλία, όπου το ναΰδριο του Αγίου Πέτρου, καθώς και τμήμα
οικισμού των ρωμαϊκών χρόνων δυτικά του Αγίου Πέτρου.
Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή μαρτυρείται όμως από τους
προϊστορικούς χρόνους. Από το ακρωτήριο αναφέρονται τάφοι της Πρώιμης
Εποχής του Χαλκού (3η χιλ. π.Χ.).
Πρώτος αναφέρεται στο Σούνιο ο Όμηρος (Οδύσσεια, γ 278), περιγράφοντάς
το ως το «ιερό ακρωτήριο των Αθηναίων». Ο Ηρόδοτος (6,87) μας πληροφορεί
ότι κάθε τέσσερα χρόνια οι Αθηναίοι οργάνωναν εκεί μεγάλη γιορτή. Το
ιερό του Ποσειδώνος μνημονεύουν οι τραγικοί ποιητές Ευρυπίδης και
Σοφοκλής και ο κωμικός Αριστοφάνης.
Πληροφορίες αντλούμε από τα συγγράματα ερευνητών, όπως ο
Στράβων (Γεωγραφικά, 1ος αι. π.Χ. –1ος αι. μ.Χ.) και ο Στέφανος
Βυζάντιος (Εθνικά, λ. Σούνιον, 6ος αι. μ.Χ.). Μια σύντομη αναφορά
παραδίδεται από τον περιηγητή Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις) τον 2ο αι.
μ.Χ., οπότε το ιερό του Ποσειδώνος είχε παρακμάσει και ο ναός της Αθηνάς
είχε ήδη αποδομηθεί μέχρι θεμελίων και μεταφερθεί στην αγορά των
Αθηνών. Ο περιηγητής αναφέρει εσφαλμένα ότι στον ορατό στο ακρωτήριο ναό
ετιμάτο η Αθηνά. Η πλάνη αυτή εξακολούθησε μέχρι το 1900, οπότε η
εύρεση επιγραφών οδήγησε στην αναγνώρισή του ως ναού αφιερωμένου στον
Ποσειδώνα.
Ο ναός της Αθηνάς αναγνωρίσθηκε από την ιδιότυπη αρχιτεκτονική
μορφή του, την οποία περιγράφει ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος (Περί
αρχιτεκτονικής, 1ος αι. π.Χ.).
Το ιερό τέμενος του Ποσειδώνος καταλαμβάνει έκταση περίπου 5 στρεμμάτων. Ορίζεται με κτιστό περίβολο και είναι προσιτό μέσα από μνημειώδες πρόπυλο στα ΒΑ. Το σημαντικότερο οικοδόμημα είναι ο ναός του Ποσειδώνος στο νότιο τμήμα του, ενώ την ΒΔ πλευρά του τεμένους καταλαμβάνουν η μεγάλη βόρεια και η μικρότερη δυτική στοά.
Ο ναός του Ποσειδώνος
Ο δωρικός ναός που βλέπουμε σήμερα οικοδομήθηκε από τοπικό μάρμαρο της Αγριλέζας πάνω στα ερείπια του αρχαϊκού ναού. Την αετωματική στέγη επέστεφαν ανθεμωτά ακρωτήρια. Τουλάχιστον το ανατολικό αέτωμα (στην πλευρά της εισόδου) κοσμείτο με αγάλματα. Στην ίδια πλευρά, ανάγλυφη ζωφόρος περιέτρεχε το εσωτερικό του πτερού στο πάνω μέρος. Οι πλάκες της ζωφόρου από μάρμαρο της Πάρου εικονίζουν σκηνές από την Κενταυρομαχία και τους άθλους του Θησέα. Πρόκειται για αλληγορία της νίκης των Ελλήνων με πρωτοστάτες τους Αθηναίους κατά των Περσών, της υπεροχής της Aθηναϊκής δημοκρατίας έναντι της ανατολικής απολυταρχίας. Αποδίδεται στον ίδιο αρχιτέκτονα με τους ναούς του Ηφαίστου («Θησείο») στην Αγορά, του Άρεως στις Αχαρνές και της Νεμέσεως στο Ραμνούντα.
TO ΙΕΡΟ ΤΕΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΟΥΝΙΑΔΟΣ
Bρίσκεται στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου περί τα 400 μ.
βορειοανατολικά του ιερού του Ποσειδώνος, προσιτό κατευθείαν από το
λιμάνι. Tραπεζιόσχημος περίβολος (περίπου 46,50Χ44 μ.) από πωρόλιθο
περιτρέχει την ισοπεδωμένη κορυφή του λόφου και ορίζει το ιερό, στο
οποίο περιλαμβάνονται ο ναός της Αθηνάς, ο μικρός ναός και o αποθέτης.
Αμέσως προς Β του ιερού βρίσκεται αρχαιότερος ιερός περίβολος, ο
αποκαλούμενος του «Φρόντιος». Oι ναοί του ιερού αποδομήθηκαν κατά την
πρακτική των ρωμαϊκών χρόνων σχετικά με τους εγκαταλελειμμένους ναούς
της περιφέρειας, και μεταφέρθηκαν με σκοπό τον εξωραϊσμό της Αγοράς του
άστεως.
Στο ναό της Αθηνάς, ο σηκός περιβάλλεται από κιονοστοιχία μόνον
στην ανατολική και νότια πλευρά. Οι μαρμάρινοι, αρράβδωτοι κίονες
επιστέφονταν με ιωνικά κιονόκρανα. Στο πίσω μέρος του σηκού
διατηρούνται τα θεμέλια από το βάθρο του λατρευτικού αγάλματος της θεάς.
Ο βωμός των θυσιών βρίσκεται νότια του ναού, προφανώς, γιατί στα νότια
υπάρχει ευρύχωρο πλάτωμα κατάλληλο για να συγκεντρωθούν οι πιστοί και
να στηθούν τα αφιερώματα. Ο ναός χτίστηκε γύρω στα μέσα του 5ου αι.
π.Χ. Σύμφωνα με άλλη άποψη, ο σηκός προϋπήρχε των Περσικών πολέμων και
απλώς προστέθηκαν οι εξωτερικές κιονοστοιχίες.
Ο μικρός ναός (4,96Χ6,80 μ.) βρίσκεται στα ΒΑ και αποτελείται
από έναν απλό σηκό με δύο κίονες στην πρόσοψη (πρόστυλος). Στο πίσω
μέρος του σηκού υπάρχει η βάση για το λατρευτικό άγαλμα, από γκρίζο
μάρμαρο Ελευσίνας. Μπροστά από την πρόσοψη βρίσκεται ο ορθογώνιος βωμός.
Ο ναός ήταν πιθανώς αφιερωμένος στην θεά Αρτέμιδα. Χρονολογείται στην
αρχαϊκή περίοδο (600-550 π.Χ.) και καταστράφηκε από τους Πέρσες (480
π.Χ.). Κατ΄ άλλους, είναι σύγχρονος ή και νεώτερος από το μεγάλο ναό της
Αθηνάς.
Πηγή:ΟΔΥΣΣΕΥΣ