Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Translate

Κυριακή 22 Αυγούστου 2021

Η Μυκηναϊκή διασπορά




Ανατολική Μεσόγειο


Η μυκηναϊκή εξάπλωση στην Ανατολική Μεσόγειο άρχισε όταν οι Μυκηναίοι κατέλαβαν την Κρήτη γύρω στο 1450 π.Χ. Ο πολιτισμός των μινωικών ανακτόρων συνέχισε την πορεία του ακολουθώντας τώρα το μυκηναϊκό πνεύμα. Μετά τη λήξη της "μινωικής θαλασσοκρατορίας" η κυριαρχία των Μυκηναίων απλώθηκε ραγδαία στα νησιά του Αιγαίου και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οδηγός στην ανίχνευση της μυκηναϊκής παρουσίας στις ανατολικές περιοχές είναι τα χαρακτηριστικά προϊόντα της υστεροελλαδικής κεραμικής ή σπανιότερα άλλα προϊόντα που ανακαλύπτονται σε μεγάλη ακτίνα γύρω από την περιοχή της μυκηναϊκής κυριαρχίας. 


Στις Κυκλάδες και τα μικρασιατικά παράλια οι Μυκηναίοι εγκατέστησαν εμπορικούς σταθμούς με σκοπό να διευκολύνουν τις δραστηριότητες των ναυτικών τους. Σε μερικές από αυτές τις εγκαταστάσεις, στις οποίες βρέθηκε μεγάλος αριθμός μυκηναϊκών αγγείων, αποδίδεται μάλιστα ο χαρακτηρισμός των παροικιών. Ειδικότερα οι αστικές εγκαταστάσεις της Αγίας Ειρήνης της Κέας και της Φυλακωπής της Μήλου παρουσιάζουν έντονο μυκηναϊκό χαρακτήρα, ο οποίος επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη χαρακτηριστικών μυκηναϊκών ιερών. Παρόμοιες περιπτώσεις συναντώνται και στις περιοχές του ανατολικού Αιγαίου, ιδιαίτερα στη Μίλητο, στην Ιασό, στην Κω και στη Ρόδο.

Ισχνότερες παρουσιάζονται οι επαφές των Μυκηναίων με την περιοχή της Τρωάδας και το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Το γεγονός αυτό εξηγείται από την παρουσία της ισχυρής ακόμη δύναμης των Χετταίων που δεν επέτρεπε τη μυκηναϊκή διείσδυση. Η συμμετοχή τους όμως στα ιστορικά δρώμενα της Μικράς Ασίας διαπιστώνεται στα χεττιτικά κείμενα. Ένας λαός που οι Χετταίοι ονόμαζαν Achijawa (Αχαιοί;) και κατοικούσε "πέρα από τη θάλασσα" ταυτίζεται από πολλούς ερευνητές με τους Μυκηναίους.

Η Κύπρος ήταν ένας χώρος πάντα περισσότερο συνδεδεμένος με την Ανατολή. Οι Μινωίτες δεν είχαν καλλιεργήσει ποτέ ιδιαίτερα τις σχέσεις τους μ' αυτό το νησί αλλά και ο σύνδεσμος των Μυκηναίων φαίνεται ότι αφορούσε για ένα μεγάλο διάστημα μόνο το εμπόριο. Μετά το 1400 π.Χ. οι σχέσεις με την Κύπρο εντατικοποιήθηκαν, ίσως με την ίδρυση μυκηναϊκών εμπορικών σταθμών και τη σταδιακή εγκατάσταση τεχνιτών από την ηπειρωτική Ελλάδα. Η μυκηναϊκή παρουσία έγινε πιο έντονη στην πόλη της Έγκωμης. Από τα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. πιθανολογείται μια μαζική εισροή μυκηναϊκών πληθυσμών προς διάφορες περιοχές του νησιού που ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα των εσωτερικών αναταραχών στην ηπειρωτική Ελλάδα μετά την κατάρρευση των ανακτόρων.

Ιδιαίτερα στενές σχέσεις διατηρούσαν οι Μυκηναίοι με το συροπαλαιστινιακό χώρο, όπου έχουν βρεθεί ποσότητες μυκηναϊκής κεραμικής. Στενά συνδεδεμένη με τη μυκηναϊκή Ελλάδα εμφανίζεται η πόλη Ουγκαρίτ, όπου γύρω στο 1300 π.Χ. φαίνεται ότι ιδρύθηκε μια μυκηναϊκή παροικία. Ανάμεσα στις δύο περιοχές εμφανίζονται έντονες αλληλεπιδράσεις σε διάφορους τομείς της τέχνης, στη λατρεία και στα ταφικά έθιμα. Οι στενές αυτές σχέσεις εξηγούνται με το ενδεχόμενο μιας ευρύτερης εγκατάστασης ελλαδικού πληθυσμού.

Τις επαφές με τη χώρα του Νείλου είχαν ξεκινήσει πολύ πριν από τους Μυκηναίους οι Μινωίτες. Οι Μυκηναίοι, αφού κατέκτησαν την Κρήτη και εκτόπισαν τους Μινωίτες από τη διεθνή αγορά, ανέπτυξαν και αυτοί ιδιαίτερα στενές εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο. Στην ηπειρωτική Ελλάδα εμφανίζονται σποραδικά αιγυπτιακά πολυτελή προϊόντα, τα οποία έφταναν μαζί με τις εισαγωγές πρώτων υλών. Στην Αίγυπτο, σε τοιχογραφίες τάφων υψηλών διοικητικών υπαλλήλων απεικονίζονται απεσταλμένοι των Μυκηναίων που προσφέρουν χαρακτηριστικά προϊόντα των περιοχών τους ως δώρα στο Φαραώ. Στην πόλη Αμάρνα, η οποία ήταν πρωτεύουσα του αιγυπτιακού βασιλείου κατά τη βασιλεία των Αμένοφι του Δ' και του Τουταγχαμών, βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες Υστεροελλαδικής ΙΙΙ Α2 κεραμικής. Μία από τις ερμηνείες του αιφνίδιου μυκηναϊκού πλούτου εξάλλου είναι ότι οι Μυκηναίοι συμμετείχαν σε αιγυπτιακές στρατιωτικές αποστολές, οι οποίες τους εξασφάλιζαν υλικά και πολιτικά οφέλη.


Ευρώπη


Από τις πρώτες κιόλας περιόδους της μυκηναϊκής εποχής παρατηρούνται ανταλλαγές προϊόντων και επιδράσεις σε τομείς της τεχνογνωσίας με τις χώρες της Δυτικής Μεσογείου και της Βόρειας Ευρώπης. Το κύριο έναυσμα για τις μακρινές αυτές εκστρατείες για τους Μυκηναίους ήταν η απόκτηση των μετάλλων που ήταν απαραίτητα για τις ανάγκες της ντόπιας βιοτεχνίας. Μαζί με την εισαγωγή των μετάλλων εισάγονταν και άλλα προϊόντα δευτερεύουσας σημασίας για την οικονομία, όπως οι χάντρες από ήλεκτρο, ένα υλικό που απαντά μόνο στη Βρετανία και στη Βαλτική.

Η επικοινωνία με τις χώρες αυτές γινόταν μάλλον μέσω των Καρπαθίων, μιας περιοχής πλούσιας σε κοιτάσματα χρυσού, όπου έχουν επίσης παρατηρηθεί αλληλεπιδράσεις με το μυκηναϊκό κόσμο, ιδιαίτερα στον τομέα της μεταλλοτεχνίας και των διακοσμητικών τεχνών. Στην περιοχή αυτή και στις παραδουνάβιες χώρες έχουν βρεθεί "θησαυροί" μεταλλικών αντικειμένων με ξίφη και μεταλλικά σκεύη που πλησιάζουν τόσο τη μυκηναϊκή τεχνοτροπία, ώστε πολλοί ερευνητές να βλέπουν σ' αυτά ακόμη και εισαγωγές από τα μυκηναϊκά κέντρα. Μία άλλη καλλιτεχνική προσέγγιση της μυκηναϊκής τέχνης θεωρείται η σπειροειδής διακόσμηση επάνω σε οστέινα εξαρτήματα χαλινών που συναντάται επίσης στην περιοχή των Καρπαθίων. Η σπανιότητα των ευρημάτων αυτών σε σύγκριση με την πυκνότητα των μυκηναϊκών ευρημάτων στην Ανατολική Μεσόγειο δείχνει ότι οι επαφές των Μυκηναίων με τη Βόρεια Ευρώπη ήταν μόνο σποραδικές.

Αντίθετα, η παρουσία των Μυκηναίων στη Δυτική Μεσόγειο γίνεται περισσότερο αισθητή. Σε αρκετές θέσεις της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας έχει βρεθεί μυκηναϊκή κεραμική αλλά και ειδώλια που χρονολογούνται κυρίως στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ περίοδο. Τα περισσότερα από αυτά βρέθηκαν σε παράλιους οικισμούς και εμφανίζουν ιδιαίτερα πυκνή συγκέντρωση στον κόλπο του Τάραντα. Τα ευρήματα που βρέθηκαν σε νεκροταφεία είναι συγκριτικά πολύ λιγότερα από εκείνα των οικισμών. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ένδειξη ότι τα μυκηναϊκά ευρήματα ήταν χρηστικά αντικείμενα που αποκτήθηκαν με το εμπόριο και ότι η εποίκηση της Ιταλικής χερσονήσου από τους Μυκηναίους δεν ήταν εκτεταμένη.

Τα καλλιτεχνικά δάνεια και οι ανταλλαγές προϊόντων με τους Μυκηναίους, παρόλο που έχουν συχνότερα το χαρακτήρα των μακρινών επιρροών, δείχνουν μια πρώτη επαφή των λαών της Ευρώπης με τον "πολιτισμένο" αιγαιακό κόσμο. Ο συσχετισμός των ευρωπαϊκών πολιτισμών με το μυκηναϊκό είναι επίσης πολύ χρήσιμος στη συγκριτική χρονολόγηση, μια και οι χώρες της Βόρειας και της Δυτικής Ευρώπης μέσω της επαφής τους με τη Μυκηναϊκή Ελλάδα αποκτούν ένα σύνδεσμο με τις πηγές της ιστορικής χρονολόγησης.