«Κοντά στις καθαρά εμπορικές εταιρείες άκμασαν και αυτές των εκδοτικών οίκων και τυπογραφείων. Η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων, ήδη εμφανής από το 15ο αιώνα αλλά κυρίως από το τέλος του 17ου αιώνα στη Βενετία, όπου λειτούργησαν επί μακρόν εκδοτικοί οίκοι, όπως των Γλυκήδων (1670-1854) και του Δημητρίου και του Πάνου Θεοδοσίου 1755-1824), απλώθηκε, από τα τέλη του 18ου αι. στη Βιέννη με επίδοση κυρίως στο νεοτερικό βιβλίο.
Στο τυπογραφείο του Γεωργίου Βεντότη, το 1784, τυπώθηκε η πρώτη, ολιγόμηνης διάρκειας, ελληνική εφημερίδα και σε αυτό των διαδόχων του, αδελφών Μαρκιδών Πούλιου, εκδιδόταν κατά το διάστημα από 1790-1797 η Εφημερίς της Βιέννης. Το τυπογραφείο έκλεισε αναγκαστικά μετά τη σύλληψη των εκδοτών, καθώς είχαν εκδώσει τα επαναστατικά κείμενα του Ρήγα, που συνελήφθη το Δεκέμβριο του 1797 από τις αυστριακές αρχές στην Τεργέστη και θανατώθηκε από τους Τούρκους στο Βελιγράδι το 1798. Τα βιβλία που τυπώνονταν στις παροικίες διοχετεύονταν στα σχολεία τους αλλά αποτελούσαν και αντικείμενο εμπορίου στα πανηγύρια στο Λεβάντε. Η σταδιακή αύξουσα ίδρυση των ελληνικών σχολίων στην οθωμανική Ανατολή απαιτούσε μεγαλύτερη παραγωγή βιβλίων και έτσι το έντυπο γινόταν εκτός από πνευματικό και ένα κερδοφόρο προϊόν. Το νεοτερικό βιβλίο δεν προοιώνιζε καταρχήν μια κερδοφόρα εκδοτική επιτυχία το κενό καλυπτόταν από τη μέθοδο των συνδρομητών, που οι πιο πολλοί από αυτούς ζούσαν στις παροικίες της κεντρικής Ευρώπης, στις Παρίστριες Ηγεμονίες, στη Σμύρνη, τα αστικά κέντρα του μακεδονικού και ηπειρωτικού ελληνισμού της Μακεδονίας και της Ηπείρου, όπου άκμαζαν και τα περισσότερα εκπαιδευτήρια. Εκδοτική επιτυχία φαίνεται πως σημείωναν τα εμπορικά εγχειρίδια, καθώς κάλυπταν τις ανάγκες εμπόρων στις παροικίες και στο Λεβάντε.»
«Στους κόλπους των παροικιών (Βιέννης, Βουδαπέστης, Τεργέστης) κινήθηκαν ο Ρήγας και οι οπαδοί του (1796-1797). Στη Βιέννη ιδρύθηκε η Φιλόμουσος Εταιρεία (1814), που στόχευε στην ενίσχυση σπουδαστών με υποτροφίες προς τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Από εμπόρους της Οδησσού ξεκίνησε η Φιλική Εταιρεία (1814). Στο Παρίσι (όπου όμως δεν υπήρχε οργανωμένη κοινότητα) έδρευε ο Αδαμάντιος Κοραής και εξακτίνωνε με την Αλληλογραφία, τις εκδόσεις του και την πνευματική επικοινωνία του τη λογιοσύνη που αγκάλιαζε τη Διασπορά και τους λόγιους στην Ανατολή. Στις παροικίες, με ένα λόγο, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι πυρήνες που θα προετοίμαζαν την ιδεολογική έκρηξη της Επανάστασης.»
Πηγή: Κατσιαρδή-Hering Ο., «Η ελληνική διασπορά. Το εμπόριο ως γενικευμένη εθνική εξειδίκευση» στο Παναγιωτόπουλος Β. (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.2, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ.97-101.