Περικλής (495-429 π.Χ.), γιος του Ξανθίππου του νικητή των Περσών στη Μυκάλη
(479 π.Χ.), από τον δήμο Χολαργό (Β∆ της Αθήνας, περιοχές: Σεπόλια, Περιστέρι).
Ευπατρίδης και από τους δυο γονείς (ο πατέρας του καταγόταν από επιφανέστατο
ιερατικό γένος), ενώ η μητέρα του ήταν ανιψιά του Κλεισθένη. Είχε μακρύ κεφάλι, γι’
αυτό οι καλλιτέχνες τον απεικόνιζαν να φορά κράνος.
Όπως μαρτυρεί ο Πλούταρχος
(Περ. 7) οι γέροντες του 5ου αι. π.Χ. εκπλήσσονταν, διότι η μορφή και η φωνή του
Περικλή τους θύμιζε πάρα πολύ τον τύραννο Πεισίστρατο (προ 600 - 527 π.Χ.). Αν και
αριστοκρατικής καταγωγής προσχώρησε στη δημοκρατική παράταξη. Από το 443 - 430
π.Χ. κατείχε στην Αθήνα θέση (θα λέγαμε) σχεδόν ‘μοναρχική’. Οι Αθηναίοι τον
εξέλεγαν στρατηγό συνεχώς για 15 περίπου χρόνια. Επομένως, ισχύει πέρα για πέρα το
σχόλιο του Θουκυδίδη ότι τον καιρό του Περικλή το πολίτευμα ήταν στα λόγια
δημοκρατία, ενώ στην πράξη κυβερνούσε ο πρώτος άνδρας (2.65.9 εγίγνετό τε λόγωι μεν
δημοκρατία, έργωι δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή).
(479 π.Χ.), από τον δήμο Χολαργό (Β∆ της Αθήνας, περιοχές: Σεπόλια, Περιστέρι).
Ευπατρίδης και από τους δυο γονείς (ο πατέρας του καταγόταν από επιφανέστατο
ιερατικό γένος), ενώ η μητέρα του ήταν ανιψιά του Κλεισθένη. Είχε μακρύ κεφάλι, γι’
αυτό οι καλλιτέχνες τον απεικόνιζαν να φορά κράνος.
Όπως μαρτυρεί ο Πλούταρχος
(Περ. 7) οι γέροντες του 5ου αι. π.Χ. εκπλήσσονταν, διότι η μορφή και η φωνή του
Περικλή τους θύμιζε πάρα πολύ τον τύραννο Πεισίστρατο (προ 600 - 527 π.Χ.). Αν και
αριστοκρατικής καταγωγής προσχώρησε στη δημοκρατική παράταξη. Από το 443 - 430
π.Χ. κατείχε στην Αθήνα θέση (θα λέγαμε) σχεδόν ‘μοναρχική’. Οι Αθηναίοι τον
εξέλεγαν στρατηγό συνεχώς για 15 περίπου χρόνια. Επομένως, ισχύει πέρα για πέρα το
σχόλιο του Θουκυδίδη ότι τον καιρό του Περικλή το πολίτευμα ήταν στα λόγια
δημοκρατία, ενώ στην πράξη κυβερνούσε ο πρώτος άνδρας (2.65.9 εγίγνετό τε λόγωι μεν
δημοκρατία, έργωι δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή).
Η εξωτερική πολιτική του ήταν κατακτητική, αποικιακή, συγκεντρωτική και
αντιλακωνική. Ενίσχυσε την αθηναϊκή ναυτική δύναμη, συμπλήρωσε την οχύρωση της
πόλης, αύξησε τις εισφορές των συμμάχων. Η μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από τη
∆ήλο στην Αθήνα σήμαινε την εξέλιξη της αθηναϊκής συμμαχίας σε ηγεμονία. Με τα χρήματα αυτά κτίσθηκαν τα περίλαμπρα οικοδομήματα της Ακρόπολης. Όπως προκύπτει
από τον Επιτάφιο λόγο του για τους νεκρούς του πρώτου έτους του πολέμου, φιλοδοξία
του ήταν να καταστεί η Αθήνα αυτάρκης σε όλα, δηλαδή, να μην της λείπει τίποτα ούτε σε
πόλεμο ούτε σε ειρήνη· το πολιτειακό της σύστημα (ισονομία, ίσες ευκαιρίες σε
πλούσιους και φτωχούς) να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση· οι Αθηναίοι να
απολαμβάνουν εισαγόμενα αγαθά από όλο τον κόσμο· η πόλη να είναι ανοιχτή σε δικούς
και ξένους, διότι δεν φοβάται τίποτα· τα δημόσια κτίσματα να δείχνουν ότι η πόλη αγαπά
το ωραίο με απλότητα και όχι με χλιδή· τέλος, η συσσώρευση μορφωμένων ανθρώπων
(σοφιστών, ρητόρων) να την εμφανίζει σχολείο της Ελλάδας. Με δύο λόγια ήθελε η πόλη
του να είναι πρώτη σε όλα: στο πολίτευμα, στην οικονομία, στη στρατιωτική δύναμη,
στην ομορφιά και στην παιδεία.
Όμως, η αύξηση της αθηναϊκής δύναμης και το ανταγωνιστικό κλίμα μεταξύ των
πόλεων που αυτή καλλιεργούσε, οδήγησαν στον πόλεμο. Πρώτος έπαθε τη μεγαλύτερη
καταστροφή ο ίδιος ο Περικλής. Οι Αθηναίοι της υπαίθρου χώρας που είχαν κλεισθεί
μέσα στα τείχη και έβλεπαν έξω τα χωράφια και τις περιουσίες τους να λεηλατούνται
από τους εχθρούς, να αποδεκατίζονται μέσα στην πόλη από τον λοιμό, οργίσθηκαν
εναντίον του, του αφαίρεσαν τη στρατηγία και του επέβαλαν βαρύτατο πρόστιμο. Οι
πολιτικοί του αντίπαλοι, επειδή δεν τολμούσαν να πλήξουν απευθείας τον ίδιο, τον
απογύμνωναν από τους ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος. Κατηγορούν τον
δάσκαλο και φίλο του Αναξαγόρα για αθεΐα (430 π.Χ.), ο οποίος υποχρεώνεται να
εγκαταλείψει την πόλη. Κατηγορούν τη δεύτερη γυναίκα του, την Ασπασία, για ασέβεια
και μαστροπεία (433/2 π.Χ.). Με κόπο πέτυχε ο Περικλής την αθώωσή της· έφτασε μέχρι
του σημείου να ικετεύσει κλαίγοντας τους δικαστές (Πλούταρχος, Περ. 32). Εξαιτίας του
λοιμού έχασε και τους δυο γιους που απέκτησε από την πρώτη του γυναίκα. Από την ίδια
αιτία πέθανε και ο ίδιος. Ευτυχώς, δεν έζησε να δει τους Αθηναίους να θανατώνουν και
τον τελευταίο του γιο, τον μοναδικό που απέκτησε με την Ασπασία. Ήταν ένας από τους
στρατηγούς που νίκησαν μεν στις Αργινούσες (406 π.Χ.), αλλά καταδικάσθηκαν σε
θάνατο, διότι δεν διέσωσαν τους ναυαγούς και δεν περισυνέλεξαν τα πτώματα για ταφή·
μόνο που σε εκείνη τη ναυμαχία επικρατούσε σφοδρή κακοκαιρία.
Από την περιγραφή του Θουκυδίδη ο άξιος δημοκρατικός
ηγέτης πρέπει να διαθέτει τα εξής προσόντα: να είναι αδωροδόκητος, μετριοπαθής,
προνοητικός, να οδηγεί σωστά τον λαό (όχι να τον κολακεύει ούτε να παρασύρεται απ’
αυτόν)· πάνω απ’ όλα να έχει όραμα για τον τόπο, δηλαδή να επιδιώκει ν’ αφήσει πίσω του
έργο όχι πρόσκαιρο και εφήμερο, αλλά με μακρά διάρκεια. Ο Περικλής είχε θέσει
υψηλούς στόχους. Όπως λέει στον Επιτάφιο (Θουκ. 2.42) ήθελε το έργο του να το
θαυμάζουν όχι μόνο οι σύγχρονοί του, αλλά και οι κατοπινές γενιές.
αντιλακωνική. Ενίσχυσε την αθηναϊκή ναυτική δύναμη, συμπλήρωσε την οχύρωση της
πόλης, αύξησε τις εισφορές των συμμάχων. Η μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από τη
∆ήλο στην Αθήνα σήμαινε την εξέλιξη της αθηναϊκής συμμαχίας σε ηγεμονία. Με τα χρήματα αυτά κτίσθηκαν τα περίλαμπρα οικοδομήματα της Ακρόπολης. Όπως προκύπτει
από τον Επιτάφιο λόγο του για τους νεκρούς του πρώτου έτους του πολέμου, φιλοδοξία
του ήταν να καταστεί η Αθήνα αυτάρκης σε όλα, δηλαδή, να μην της λείπει τίποτα ούτε σε
πόλεμο ούτε σε ειρήνη· το πολιτειακό της σύστημα (ισονομία, ίσες ευκαιρίες σε
πλούσιους και φτωχούς) να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση· οι Αθηναίοι να
απολαμβάνουν εισαγόμενα αγαθά από όλο τον κόσμο· η πόλη να είναι ανοιχτή σε δικούς
και ξένους, διότι δεν φοβάται τίποτα· τα δημόσια κτίσματα να δείχνουν ότι η πόλη αγαπά
το ωραίο με απλότητα και όχι με χλιδή· τέλος, η συσσώρευση μορφωμένων ανθρώπων
(σοφιστών, ρητόρων) να την εμφανίζει σχολείο της Ελλάδας. Με δύο λόγια ήθελε η πόλη
του να είναι πρώτη σε όλα: στο πολίτευμα, στην οικονομία, στη στρατιωτική δύναμη,
στην ομορφιά και στην παιδεία.
Όμως, η αύξηση της αθηναϊκής δύναμης και το ανταγωνιστικό κλίμα μεταξύ των
πόλεων που αυτή καλλιεργούσε, οδήγησαν στον πόλεμο. Πρώτος έπαθε τη μεγαλύτερη
καταστροφή ο ίδιος ο Περικλής. Οι Αθηναίοι της υπαίθρου χώρας που είχαν κλεισθεί
μέσα στα τείχη και έβλεπαν έξω τα χωράφια και τις περιουσίες τους να λεηλατούνται
από τους εχθρούς, να αποδεκατίζονται μέσα στην πόλη από τον λοιμό, οργίσθηκαν
εναντίον του, του αφαίρεσαν τη στρατηγία και του επέβαλαν βαρύτατο πρόστιμο. Οι
πολιτικοί του αντίπαλοι, επειδή δεν τολμούσαν να πλήξουν απευθείας τον ίδιο, τον
απογύμνωναν από τους ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος. Κατηγορούν τον
δάσκαλο και φίλο του Αναξαγόρα για αθεΐα (430 π.Χ.), ο οποίος υποχρεώνεται να
εγκαταλείψει την πόλη. Κατηγορούν τη δεύτερη γυναίκα του, την Ασπασία, για ασέβεια
και μαστροπεία (433/2 π.Χ.). Με κόπο πέτυχε ο Περικλής την αθώωσή της· έφτασε μέχρι
του σημείου να ικετεύσει κλαίγοντας τους δικαστές (Πλούταρχος, Περ. 32). Εξαιτίας του
λοιμού έχασε και τους δυο γιους που απέκτησε από την πρώτη του γυναίκα. Από την ίδια
αιτία πέθανε και ο ίδιος. Ευτυχώς, δεν έζησε να δει τους Αθηναίους να θανατώνουν και
τον τελευταίο του γιο, τον μοναδικό που απέκτησε με την Ασπασία. Ήταν ένας από τους
στρατηγούς που νίκησαν μεν στις Αργινούσες (406 π.Χ.), αλλά καταδικάσθηκαν σε
θάνατο, διότι δεν διέσωσαν τους ναυαγούς και δεν περισυνέλεξαν τα πτώματα για ταφή·
μόνο που σε εκείνη τη ναυμαχία επικρατούσε σφοδρή κακοκαιρία.
Από την περιγραφή του Θουκυδίδη ο άξιος δημοκρατικός
ηγέτης πρέπει να διαθέτει τα εξής προσόντα: να είναι αδωροδόκητος, μετριοπαθής,
προνοητικός, να οδηγεί σωστά τον λαό (όχι να τον κολακεύει ούτε να παρασύρεται απ’
αυτόν)· πάνω απ’ όλα να έχει όραμα για τον τόπο, δηλαδή να επιδιώκει ν’ αφήσει πίσω του
έργο όχι πρόσκαιρο και εφήμερο, αλλά με μακρά διάρκεια. Ο Περικλής είχε θέσει
υψηλούς στόχους. Όπως λέει στον Επιτάφιο (Θουκ. 2.42) ήθελε το έργο του να το
θαυμάζουν όχι μόνο οι σύγχρονοί του, αλλά και οι κατοπινές γενιές.