Με τον όρο ψηφιδωτό ή μωσαϊκό εννοούμε μια επιφάνεια (που μπορεί να είναι δάπεδο, τοίχος ή οροφή) η οποία καλύπτεται από ένα στρώμα κονιάματος, δηλ. ένα είδος λάσπης που λειτουργεί ως συγκολλητικό υλικό πάνω στο οποίο είναι τοποθετημένες οι ψηφίδες.
Οι ψηφίδες είναι μικρού μεγέθους πέτρες. Μπορεί να προέρχονται από φυσικά υλικά, π.χ. διάφορα πετρώματα (π.χ. γρανίτη, πορφυρίτη κ.ά.) ή φίλντισι ή κοράλλι ή ημιπολύτιμοι λίθοι ή κόκαλο κ.α. ή από κατασκευασμένα υλικά π.χ. κεραμίδι, υαλόμαζα κ.ά.
Ο όρος ψηφιδωτό προέρχεται από τη λέξη ψηφίδες ενώ ο όρος μωσαϊκό είναι μεταγενέστερος. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στη ρωμαϊκή εποχή και είναι πολύ πιθανό η ετυμολογία του να συνδέεται με τις Μούσες και πιο συγκεκριμένα από μία ιερή σπηλιά η οποία ήταν αφιερωμένη στις Μούσες και ήταν διακοσμημένη με ψηφιδωτά. Έτσι από τον όρο Μούσες, βγαίνει ο όρος μουσαϊκό και τελικά μωσαϊκό. Στα βυζαντινά χρόνια συναντάμε τους όρους μουσείον, μουσίωμα, μουσείωσις, μουσαϊκόν ή έργον μεμουσωμένον.
Οι ψηφίδες, που λέγονται και ψήφοι, αβάκια ή αβακίσκοι στην αρχή ήταν απλές πέτρες, τα βότσαλα, χωρίς ιδαίτερη επεξεργασία γι' αυτό και τα ψηφιδωτά αυτά ονομάζονται βοσταλωτά. Σε αρκετά από αυτά χρησιμοποίθηκε μολύβδινη ταινία για το περίγραμμα του σώματος και των ανατομικών λεπτομερειών.
Κάποια στιγμή μαζί με τα βότσαλα χρησιμοποιούνταν και πολυγωνικά απολεπίσματα μαρμάρου ή μόνο τα μαρμάρινα απολεπίσματα. Αργότερα, στα αλεξανδρινά και ελληνιστικά χρόνια, περίπου το 260 π.χ., τα βότσαλα αντικαθίστανται από επεξεργασμένες πέτρες σε σχήμα κυβικό, που στα ρωμαϊκά χρόνια θα ονομαστούν tesserae και τα ψηφιδωτά tessellata, ενώ είναι πιθανόν οι ψηφίδες για τις πρωσοπογραφίες να ονομάζονται crustae. Η ιδαίτερη ανάπτυξη του ψηφιδωτού τα ρωμαϊκά χρόνια έφερε κι ένα νέο είδος ψηφιδωτών με πολύ μικρές ψηφίδες που φτάνουν σε μέγεθος μέχρι και ενός χιλιοστού σε κάθε πλευρά! Οι ψηφίδες αυτές ονομάζονται vermiculi (= μικρά σκουλήκια) και η τεχνική θα ονομαστεί opus vermiculatum.
Τα ψηφιδωτά μπορούν να είναι τοποθετημένα στο έδαφος (επιδαπέδια ή λιθόστρωτα), σε τοίχους (εντοίχια) ή στην οροφή.
Για τα επιδαπέδια ψηφιδωτά συναντάμε στα λατινικά τους όρους pavimentum tesseris structum. Στη «Φυσική Ιστορία» του Πλίνιου διαβάζουμε για «pavimenta originem apud Graecos habent elaborata arte picturae ratione, donec lithostrota expulere eam» και στα ελληνικά από τον Αθηναίο στους «Δειπνοσοφιστές» «ταῦτα δὲ πάντα δάπεδον εἶχεν ἐν ἀβακίσκοις συγκείμενον ἐκ παντοίων λίθων, ἐν οἷς ἦν κατεσκευασμένος πᾶς ὁ περὶ τὴν Ἰλιάδα μῦθος θαυμασίως» (5,41), « ἦν δ᾽ ἐν τῷ κοιτῶνι καὶ λιθοκόλλητος ἄμπελος χρυσῆ ὑπὲρ τῆς κλίνης. τὴν δ᾽ ἄμπελον ταύτην Ἀμύντας φησὶν ἐν τοῖς Σταθμοῖς καὶ βότρυας ἔχειν ἐκ τῶν πολυτελεστάτων ψήφων συντεθειμένους.» (12, 9) ή στον Γαληνό στο «Προτρεπτικός επ' ιατρικήν», 8 «τὸ δ´ ἔδαφος ἐκ ψήφων πολυτελῶν συγκεῖσθαι θεῶν εἰκόνας ἔχον θαυμαστῶς διατετυπωμένας». Και στη βυζαντινή γραμματεία συναντάμε στους Συνεχιστές του Θεοφάνη στο 5ο βιβλίο για τον Βασίλειο τον Μακεδόνα: «ευθύς γαρ κατά το του εδάφους μεσαίτατον το Μηδικόν όρνεον ο ταώς εκ ψηφίδων λαμπρών τη λιθοξόω τέχνη διαμεμόρφωται, εν ευθυτόρνω κύκλω εκ λίθου Καρικής συγκλειόμενος, αφ' ούπερ ακτίνες από λίθου της αυτής προς άλλον μείζονα κύκλον εκπέμπονται» και στη Διήγηση του Νικήτα Χωνιάτη «τὰ διὰ ψηφίδων ποικιλοχρόων τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων ἀχρειούμενα ἔκτυπα»