Οι εθιμικές τελετουργίες του γάμου και οι μετασχηματισμοί τους στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες.

 

Οι εθιμικές τελετουργίες του γάμου είναι κυρίως θρησκευτικού, μαγικού και συμβολικού χαρακτήρα. Περιχαράκωναν το ζευγάρι από το φθόνο τόσο των ανθρώπων όσο και των ελλοχευόντων κακοποιών πνευμάτων. Ακόμη οι δοξασίες αποσκοπούσαν : α. Στην ένωση του νέου ζευγαριού και των οικογενειών τους. β. Στην πολυτεκνία και αρρενογονία. γ. Στην οικονομική ευμάρεια. 

 

Εκδηλώσεις της εβδομάδας πριν το γάμο: 1.Τα καλέσματα στον γάμο, καλέσματα στη χαρά με ζαχαράτα, κανίσκια με καρπούς, κουλούρες, κεριά παλαιότερα, μπομπονιέρες και γραπτά προσκλητήρια στα νεότερα χρόνια σήμερα. 2.Τα γαμήλια ψωμιά. Το ζύμωμα ακολουθούσε συγκεκριμένο τελετουργικό και γινόταν από κορίτσια αμφιθαλή, πρωτοστέφανες και αρρενογονικά καταξιωμένα για να επιτευχθεί ομοιοπαθητικά η ευδοκίμηση του ζευγαριού. 3.Φλάμπουρο: συμβόλιζε τον ερωτισμό, την καρπερότητα και την θαλερότητα. Στόλιζαν και κρεμούσαν φλάμπουρο στα σπίτια των μελλόνυμφων. 4.Έκθεση και μεταφορά της προίκας: συμβόλιζε την εργατικότητα, την προκοπή και την καλαισθησία της νύφης. 5.Στολισμός του νυφικού κρεβατιού («νυφοστόλι», «παστός»)από ανύπαντρα κορίτσια αλλά και από γυναίκες μονοστέφανες άπικρες (δεν είχαν βιώσει θάνατο προσφιλούς προσώπου). 

Η ημέρα του γάμου Γάμοι γίνονταν συνήθως Κυριακή, ενώ η επιλογή του μήνα συνδεόταν με τις γεωργικές εργασίες. Η μέρα αυτή ήταν συναισθηματικά φορτισμένη και περιλάμβανε το ξύρισμα και το ντύσιμο του γαμπρού, το ντύσιμο και το στόλισμα της νύφης, χορούς, τραγούδια και αντιβάσκανες ενέργειες/ προ-φυλάξεις.  Η γαμήλια πομπή ήταν επίσημη και μεγαλόπρεπη. Με πανηγυρικό τρόπο γινόταν η παραλαβή της νύφης από το γαμπρό (νυφόπαρμα). Στην πομπική γαμήλια πορεία συμμετείχε όλη η κοινότητα ρίχνοντας ρύζι, άνθη, φύλλα λεμονιάς, κουφέτα, κέρματα. Η στιγμή της «διάβασης» της νύφης προς την καινούργια ζωή γινόταν με τραγούδια περιπατητικές, περιπαικτικά ή ηρωικού περιεχομένου. 

Στέψη: ακολουθεί εκκλησιαστικό τυπικό. Η εκκλησία έχει υιοθετήσει εθιμικές λαϊκές τελετουργίες, ειδωλολατρικά έθιμα αρχαϊκής προέλευσης, όπως είναι: 1.η ανταλλαγή δαχτυλιδιών: δεσμός υποταγής και σύμβολο αμοιβαίας πίστης. 2.τα γαμήλια στέφανα, σύμβολα νίκης, παρθενίας και ζωτικότητας. 3.ο χορός του Ησαΐα. 4.τα καταχύσματα (ρύζι, άνθη, κουφέτα), σύμβολα αγαθών και ευτυχίας. 5.προσφορά κρασιού από τον ιερέα στο ζευγάρι και τον κουμπάρο, σύμβολο σταθερού δεσμού, κοινής δύναμης και καλής ζωής. → Η πομπή προς το σπίτι του γαμπρού

«Εισόδια»: η πεθερά υποδέχεται τη νύφη με διάφορες συμβολικές πράξεις, όπως το μέλωμα, το πάτημα σε υνί ή σίδερο, το αγκάλιασμα αγοριού, το σπάσιμο ροδιού, η είσοδος της νύφης στο «παστό», τα επαινετικά τραγούδια στο ζευγάρι κ.λ.π. Οι περισσότερες από αυτές τις πράξεις έχουν αρχαϊκή καταγωγή. Την εθιμική διαδικασία επισφράγιζε το γαμήλιο συμπόσιο.  

 

Μεταγαμήλιες τελετές Μετά το γάμο ακολουθούσαν και άλλες εθιμικές πράξεις με συμβολικό και μαγικό λατρευτικό χαρακτήρα. «Παραξύπνημα»: γινόταν το πρωί της Δευτέρα μετά το γάμο με επιθαλάμια τραγούδια και ελεγχόταν η αγνότητα της νύφης γεγονός εξαιρετικής σημασίας για την ανδροκρατούμενη κοινωνία και πιστοποιητικό τιμιότητας για τη νύφη. Τη Δευτέρα συνήθως επισκεπτόταν η νύφη την κεντρική βρύση. Μια πράξη που προκαλούσε συνειρμική σκέψη, όπως τρέχει το νερό να τρέξουν τα καλά στους νιόπαντρους. «Πιστρόφια»: γίνονταν 8 μέρες μετά το γάμο, όταν το ζευγάρι επισκεπτόταν τους γονείς της νύφης. Πρόκειται για επίσημη προσωρινή φιλοξενία. «Παρείσακτα έθιμα»: έχουν υιοθετηθεί από ξενιτεμένους, μετανάστες και πρόσφυγες.
 

Η εθιμική τελετουργία στηρίζεται στον αναλογικό αρχαϊκό τρόπο σκέψης. Η διατήρηση του τελετουργικού στα σημερινά χρόνια εξηγείται από τη γοητεία που ασκεί αυτό καθαυτό το τελετουργικό. Τέλος στη σύγχρονη κοινωνία κάποια έθιμα έχουν ατονήσει και άλλα επαναπροσδιορίζονται (π. χ. γαμήλια τούρτα που είναι μεταβίωμα της γαμήλιας κουλούρας).

Βιβλιογραφικές αναφορές

 

Θανόπουλος, Γ. (2002). «Γάμος», στο: Γ. Αικατερινίδης, Ε. Αλεξάκης, Μ. Ε. Γιατράκου, Γ. Θανόπουλος, Ε. Σπαθάρη- Μπεγλίτη, Δ. Τζάκης, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα ΙΙ: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Τόμος Α΄, Πάτρα ΕΑΠ σ. 95- 101.