Η Συγκρότηση του κράτους των Αθηνών

Η συγκρότηση της πόλης κράτους της Αθήνας τοποθετείται περίπου τον 8ο π. Χ. αι. και οφείλεται σε συνοικισμό . Η πολιτική συνένωση των κατοίκων της Αττικής με κέντρο πολιτικό την Αθήνα αποτέλεσε την αρχή ραγδαίων εξελίξεων που κράτησαν δυο αιώνες και στόχευαν στη συμμετοχή όλων των πολιτών στη διακυβέρνηση του κράτους . Στο χρονικό διάστημα των δυο αιώνων η Αθήνα γνώρισε όλο το φάσμα των πολιτειακών μεταβολών . Την κληρονομική βασιλεία διαδέχτηκε ένα αριστοκρατικό καθεστώς . Στα τέλη του 7ου π. Χ. αι. οι κοινωνικές αντιθέσεις ήταν ιδιαίτερα οξυμένες , γεγονός που υποχρέωσε τους ευγενείς να αποδεχτούν την κωδικοποίηση του μέχρι τότε , άγραφου , εθιμικού δικαίου . Αυτή ήταν η πρώτη νομοθετική ρύθμιση των υποθέσεων της πόλης , η οποία ανατέθηκε σε πρόσωπο της τάξης των ευγενών , τον Δράκοντα . Η νομοθεσία αυτή δεν εξομάλυνε τις κοινωνικές διαφορές και δεν γεφύρωσε το κοινωνικό χάσμα , αφού πολλοί από τους μικρούς καλλιεργητές , λόγω των συνεχών δανεισμών , είχαν χάσει την ελευθερία τους . 

 Παρά τα «δρακόντεια» , όμως , μέτρα η πολιτική και κοινωνική κρίση οξύνθηκαν . Πολλά κτήματα είχαν υποθηκευτεί και άλλα έναντι χρεών είχαν περιέλθει στους πλούσιους . Ο νόμος περί δανεισμού ίσχυε και ελεύθεροι πολίτες είχαν καταντήσει δούλοι , ενώ πολλοί είχαν πουληθεί ακόμη και εκτός Αττικής . Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών μεγάλωνε και οι άρχοντες συνέχιζαν τις καταχρήσεις , τη διαρπαγή περιουσιών και την καταπίεση του λαού .

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση , οι Αθηναίοι εξέλεξαν το 594 π. Χ. επώνυμο άρχοντα τον Σόλωνα , αριστοκράτη ποιητή , που είχε επιδοθεί στο εμπόριο , και του παραχώρησαν απόλυτη νομοθετική εξουσία . Ο Σόλων θέσπισε νέα νομοθεσία , η οποία βασιζόταν σε ανθρωπιστικές αρχές . Τακτοποίησε τα ζητήματα που αφορούσαν τους αγρότες με την κατάργηση των πολύ μεγάλων ιδιοκτησιών , την απαγόρευση του δανεισμού με ενέχυρο το σώμα του δανειζόμενου και την ολοκληρωτική παραγραφή των χρεών (σεισάχθεια) . Στη συνέχεια , προχώρησε στη διαμόρφωση ενός τιμοκρατικού πολιτειακού συστήματος , το οποίο αποτέλεσε το τελευταίο εξελικτικό στάδιο πρίν από την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας . Κατέταξε τους πολίτες , ανάλογα με το εισόδημά τους , σε τέσσερις τάξεις :

Πεντακοσιομέδιμνοι: στην τάξη αυτή ανήκαν όσοι παρήγαν  από δικά τους κτήματα 500 μεδίμνους σιτηρών ή λαδιού/κρασιού . Είχαν πρόσβαση σ’ όλα τα δημόσια αξιώματα και επιβαρύνονταν φορολογικά . Στον στρατό συμμετείχαν ως Ιππείς . Ιππείς : σε αυτήν την τάξη ανήκαν όσοι παρήγαν από δικά τους κτήματα 300 μεδίμνους . Είχαν πρόσβαση σ’ όλα τα δημόσια αξιώματα και επιβαρύνονταν φορολογικά . Στον στρατό συμμετείχαν ως Ιππείς . Ζευγίτες :σε αυτή την τάξη ανήκαν όσοι παρήγαν 150 μεδίμνους . Αυτή η τάξη είχε μερίδιο στα δημόσια αξιώματα , μικρότερης όμως σημασίας . Συμμετείχαν στον στρατό ως οπλίτες με δικό τους εξοπλισμό . Θήτες : σε αυτή την τάξη ανήκαν όσοι παρήγαν λιγότερους από 150 μεδίμνους . Οι πολίτες αυτής της τάξης δεν είχαν πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα , ωστόσο συμμετείχαν στην Εκκλησία του Δήμου και στην Ηλιαία και στρατεύονταν με ελαφρύ οπλισμό ή ως κωπηλάτες στα πλοία .

Η λαϊκή συνέλευση (Εκκλησία του Δήμου) εξέλεγε τους εννέα άρχοντες και τον ταμία από τα μέλη της πρώτης τάξης . Οι άρχοντες μετά την ολοκλήρωση της θητείας τους , λογοδοτούσαν στην Εκκλησία του Δήμου . Στην Εκκλησία του Δήμου συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες , οι οποίοι αποφάσιζαν για πόλεμο και ειρήνη και νομοθετούσαν ακολουθώντας πάντα την ημερήσια διάταξη που καθόριζε ένα προβουλευτικό σώμα , η Βουλή των Τετρακοσίων . Τα μέλη της Βουλής προέρχονταν από τις τέσσερις φυλές , εκατό από κάθε φυλή και ανήκαν στις τρείς πρώτες τάξεις , δεν συμμετείχαν οι Θήτες . Ιδρύθηκε λαϊκό δικαστήριο , η Ηλιαία , τα μέλη της 6000 εκλέγονταν και από τις τέσσερις τάξεις  . Tέλος  παραχωρήθηκε  το δικαίωμα  σε όλους , ακόμα και τους δούλους , να παραπέμπουν στο δικαστήριο οποιονδήποτε . Ωστόσο , η νέα κατάσταση δεν ικανοποίησε κανέναν , καθώς ο Σόλων επιδίωκε τη συνδιαλλαγή των αντιμαχομένων και όχι την ικανοποίηση των συμφερόντων της μιας ή της άλλης παράταξης . Για να μην αναγκαστεί να τροποποιήσει τους νόμους του , εγκατέλειψε την πόλη για μια δεκαετία .

 Περίπου στα μέσα του 6ου π. Χ. αι. , την έκρυθμη κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Πεισίστρατος και κατέλαβε την εξουσία με τη βοήθεια των λαϊκών στρωμάτων . Χωρίς να θίξει τις «σολώνειες» ρυθμίσεις , φρόντιζε να ελέγχει την πολιτική μηχανή τοποθετώντας ανθρώπους του περιβάλλοντός του στα ανώτατα αξιώματα . Έδινε δάνεια στους αγρότες και έστελνε περιοδεύοντες δικαστές στις αγροτικές περιοχές , ώστε να μην χρειάζεται να πηγαίνουν στην πόλη για να λύσουν τις διαφορές τους .  

Ο Κλεισθένης ήταν εξόριστος για μεγάλο χρονικό διάστημα , εξαιτίας της αντίθεσής του με το τυραννικό καθεστώς του Πεισίστρατου και των Πεισιστρατιδών . Οι πολιτειακές μεταρρυθμίσεις που πρότεινε το 508 π. Χ. τον έκαναν αγαπητό στην πλειοψηφία των κατοίκων της Αττικής , ενώ το 507 π. Χ. ανέλαβε την εξουσία Αντικατέστησε το παλαιό σύστημα των τεσσάρων φυλών , οργάνωσε τους Αθηναίους σε δέκα φυλές . Η κάθε φυλή αποτελούνταν από τρείς τριτύες . Ίδρυσε τη Βουλή των Πεντακοσίων που την αποτελούσαν πενήντα βουλευτές από κάθε φυλή . Η εξουσία της Βουλής ήταν νομοθετική (προβουλευτική) , εκτελεστική και δικαστική . Η Βουλή ήταν η εποπτεύουσα αρχή του κράτους . Κυρίαρχο σώμα ήταν η Εκκλησία του Δήμου , στην οποία συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες . Ψήφιζε νόμους και αποφάσιζε για τον πόλεμο , για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής κλπ . Μεγάλο μέρος της δικαστικής εξουσίας μεταβιβάστηκε στην Ηλιαία . Εξακολούθησαν να υπάρχουν οι εννέα άρχοντες και ο Άρειος Πάγος , με περιορισμένες εξουσίες . Σπουδαίο ρόλο άρχισαν να διαδραματίζουν οι δέκα Στρατηγοί , οι οποίοι εκλέγονταν ένας από κάθε φυλή . Τέλος για να προστατέψει την πολιτεία από τυχόν προσπάθειες επιβολής τυραννικού πολιτεύματος , θεσμοθέτησε τον «οστρακισμό». Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη οι Αθηναίοι απέκτησαν ισονομία και ισηγορία .

 Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τα χρόνια που ακολούθησαν τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη . Στην διάρκεια των Μηδικών Πολέμων η Αθήνα εκδημοκρατικοποίησε ακόμα περισσότερο το πολίτευμά της . Μετά τον εξοστρακισμό του Θεμιστοκλή (471π.Χ.) , ανέλαβε την αρχηγία της δημοκρατικής παράταξης ο Εφιάλτης ο Σοφωνίδου . Ο Εφιάλτης προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις που ολοκλήρωσαν τους θεσμούς της αθηναϊκής Δημοκρατίας , εκμηδενίζοντας τις πολιτικές και περιορίζοντας τις δικαστικές εξουσίες του Άρειου Πάγου . Οι εξουσίες αυτές μεταφέρθηκαν στην Εκκλησία του Δήμου .

Το 461 π. Χ. μετά το θάνατο του Εφιάλτη , ο Περικλής αναδείχθηκε αρχηγός της Δημοκρατικής παράταξης. Ένα από τα πρώτα μέτρα που εισηγήθηκε ήταν η «μισθοφορία» . Δηλαδή η παροχή μισθού αρχικά στους πολίτες που ήταν μέλη δικαστηρίων και στη συνέχεια στους Βουλευτές και στους κληρωτούς άρχοντες .Το 457 π. Χ. παραχώρησε στους ζευγίτες το δικαίωμα να εκλέγονται άρχοντες . Η Εκκλησία του Δήμου έγινε μετά το 462 π. Χ. το κυρίαρχο σώμα , στο οποίο είχε δικαίωμα να συμμετάσχει κάθε πολίτης . Βασική προϋπόθεση ήταν να μην είναι «άτιμος» , δηλαδή να είναι και οι δυο γονείς του Αθηναίοι (νόμος Περικλή) . Η Βουλή των Πεντακοσίων ήταν ο φρουρός του πολιτεύματος και ο στενότερος παραστάτης της Εκκλησίας του Δήμου . Η Βουλή κατάρτιζε τα «προβουλεύματα» και η Εκκλησία αποφάσιζε . Ο θεσμός των εννέα αρχόντων εξακολουθούσε να παραμένει ως μια αρχή την οποία σέβονταν οι πολίτες . Οι ευθύνες όμως περιορίστηκαν στην οργάνωση των θρησκευτικών τελετών , δραματικών αγώνων κ.α. Η εκλογή των δέκα Στρατηγών ήταν αρμοδιότητα της Εκκλησίας του Δήμου . Η Ηλιαία ήταν το όργανο της λαϊκής δικαιοσύνης . Τα μέλη του εκλέγονταν από τους καταλόγους των δήμων , εξακόσιοι πολίτες από  κάθε φυλή . Με τις μεταρρυθμίσεις του Περικλή ολοκληρώνεται η αθηναϊκή Δημοκρατία , την περιφρούρηση της οποίας ανέλαβαν όλοι οι πολίτες .

Βιβλιογραφία 

• C. Mossé – A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη ιστορία της αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Αθήνα: Παπαδήμας, 1996 
• Α. Μαστραπάς, «Η πόλη-κράτος», στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμ. Α΄, Πάτρα: ΕΑΠ 1999. 
• ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ στο : «Βίοι Παράλληλοι Σόλων – Ποπλικόλας» , εκδ. Γεωργιάδης , Αθήνα 
• ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ στο : «Βίοι Παράλληλοι Περικλής – Φάβιος Μάξιμος» , εκδ. Γεωργιάδης , Αθήνα 

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος με οποιονδήποτε τρόπο, σύμφωνα με τον νόμο 2121/1993 και τους κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Μοναδική περίπτωση αναδημοσίευσης του παρόντος με την συγκατάθεση του εκδότη και την αναφορά του Πολιτιστικά και άλλα.. σαν αναφερόμενος ιστότοπος με url.