Οι κοινωνικές αξίες των αρχαίων Ελλήνων διακρίνονται σε ιδιωτικές και σε δημόσιες. Η βασική μονάδα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας ήδη από τα ομηρικά χρόνια ήταν η οικογένεια. Ο οίκος αποτελούσε μια κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική μονάδα. Εκτός από τα βιολογικά μέλη της, περιλάμβανε όλα τα πρόσωπα που κατοικούσαν στην ίδια κατοικία, συγγενείς αλλά και δούλους καθώς και όλα τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειας. Αφετηρία μιας οικογένειας ήταν ο γάμος. Ο θεσμός του γάμου ήταν προσυμφωνημένος και με περιορισμένα δικαιώματα για την σύζυγο. Για την διαφύλαξη της τιμής της οικογένειας λάμβαναν μέτρα όπως η συνήθεια της ενδογαμίας, ο θεσμός της επικλήρου και η προστασία των μελών του οίκου, ιδίως των γυναικών. Υπήρχε μια ανοχή στις εξωσυζυγικές σχέσεις των ανδρών, καθώς και τις ανδρικές ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Σημαντικός ήταν ο ρόλος της φιλίας και της έχθρας, αξίες που μπορούσαν να προσλάβουν πιο επίσημο και συστηματικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικότερη αξία των αρχαίων Ελλήνων ήταν η φιλοξενία, που μπορούσε να έχει ανεπίσημο ή επίσημο χαρακτήρα.
Στις αξίες της δημόσιας ζωής υπήρχε σαφής διάκριση ανάμεσα στις αξίες ανδρών και γυναικών. Ο ρόλος των γυναικών περιοριζόταν ουσιαστικά στον τομέα της θρησκείας, όπου έπαιζαν σημαντικό ρόλο ως ιέρειες. Στις υπόλοιπες όμως εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής οι γυναίκες δεν συμμετείχαν παρά σε σπάνιες περιπτώσεις, λόγω των περιορισμένων δικαιωμάτων τους και ιδίως διότι δεν μπορούσαν να κατέχουν νόμιμα περιουσία. Οι άνδρες ασχολούνταν κυρίως με τον πόλεμο, την πολιτική και την δικαιοσύνη. Ο πολίτης όφειλε να μάχεται με γενναιότητα για το κράτος του σε ώρα πολέμου. Επίσης έπρεπε να επιτελεί πολλά δημόσια καθήκοντα, τόσο ως κρατικός αξιωματούχος όσο και ως μέλος δημόσιων πολιτικών ή δικαστικών σωμάτων. Οι ευπορότεροι πολίτες υποχρεώνονταν από το κράτος να καταβάλουν φόρο πολέμου και με το σύστημα των λειτουργιών, να επωμίζονται μεγάλα οικονομικά βάρη για το καλό του κοινωνικού συνόλου, έχοντας ως κίνητρο την απόκτηση μεγάλης τιμής, αν εκπλήρωναν τα καθήκοντά τους με επιτυχία. Ο κοινωνικός κόσμος των αρχαίων Ελλήνων ήταν από την αρχή ανταγωνιστικός.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Η οικονομία της κλασικής εποχής ήταν πολύ αναπτυγμένη και πολυσύνθετη. Υπήρχε ένα μεγάλο φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων που διεξάγονταν από άνδρες, όπως η γαιοκτησία, η ιδιοκτησία βιοτεχνικών επιχειρήσεων, η κυριότητα δούλων και η απολαβή των αμοιβών από την εργασία τους, η ιδιοκτησία και ενοικίαση κατοικιών, ο δανεισμός χρημάτων, το χονδρικό και λιανικό εμπόριο. Από αυτές η κυριότερη ήταν η γεωργία. Η γαιοκτησία θεωρούνταν η πιο έντιμη πηγή πλούτου, ενώ η χειρωνακτική εργασία έναντι μισθού και το εμπόριο οι πιο ανεπιθύμητες. Οι βιοτεχνικές επιχειρήσεις ήταν σεβαστή πηγή πλούτου και ανήκαν σε «μέτοικους». Τόσο η γεωργική εργασία όσο και η βιοτεχνική εργασία διεξάγονταν από δούλους. Το εμπόριο μεγάλης κλίμακας επίσης διεξάγονταν από «μέτοικους» και το λιανικό εμπόριο δεν είχε πολύ καλή φήμη. Μεγάλες ευκαιρίες πλουτισμού πρόσφερε ο δανεισμός χρημάτων με τόκο, όπως τα ναυτιλιακά δάνεια. Ωστόσο μια τέτοια απασχόληση θεωρούνταν ατιμωτική από τους πολίτες. Σύνηθες φαινόμενο ήταν ο δανεισμός χωρίς τόκο στο πλαίσιο εράνου. Ο δανειζόμενος δεν πλήρωνε τόκο, όφειλε όμως να αποπληρώσει το δάνειο με την πρώτη ευκαιρία που θα του παρουσιάζονταν. Οι οικονομικές δραστηριότητες των γυναικών περιορίζονταν στον οίκο. Η σύζυγος όφειλε να προστατεύει και να διατηρεί τα υπάρχοντα της οικογένειας, καθώς και να οργανώνει τις εργασίες των οικιακών δούλων. Η διαχείριση ουσιαστικά των δαπανών του οίκου ήταν η κύρια αρμοδιότητα των γυναικών, από την επιτυχία τους σε αυτόν τον τομέα, αποκτούσαν και την ανάλογη εκτίμηση.
Η ΣΧΕΣΗ ΥΓΕΙΑΣ – ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ- ΙΑΤΡΙΚΗΣ
Οι σπουδαιότερες αξίες των αρχαίων Ελλήνων ήταν οι θρησκευτικές. Η αρχαία ελληνική θρησκεία ήταν πολυθεϊστική και αντικείμενο της λατρείας της ήταν οι Ολύμπιοι θεοί, οι χθόνιες θεότητες του Κάτω Κόσμου και οι ήρωες και ημίθεοι. Αν και δεν στηριζόταν σε κάποιο δόγμα ή σε ιερατική οργάνωση είχε έντονα τελετουργικό χαρακτήρα και περιλάμβανε πολλές πράξεις λατρείας. Οι αρχαίοι Έλληνες όφειλαν να τηρούν αυτές τις ιεροτελεστίες οι οποίες είχαν σκοπό να εξευμενίσουν τις θεότητες προκειμένου να εξασφαλιστεί η προστασία τους. Στις ιεροτελεστίες αυτές περιλάμβαναν θυσίες(αιματηρές ή αναίμακτες ή ωμοφαγία), υγρές προσφορές(σπονδές και χοές) και προσευχές. Οι λατρείες τελούνταν στο πλαίσιο της οικογένειας ή μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων(δήμος, φρατρία, φυλή) ή στο πλαίσιο της πόλεως ή σε Πανελλήνια κλίμακα(Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα).
Στην αρχαία εποχή οι θεοί στέλνοντας αρρώστιες τιμωρούσαν τους ανθρώπους, οι οποίοι με την σειρά τους απευθύνονταν στους θεούς για την θεραπεία τους. Ακόμη και οι φιλόσοφοι τηρούν αυτές τις παραδοσιακές συνήθειες. Υπήρχε βαθιά ριζωμένη στην συνείδηση των ανθρώπων η δοξασία ότι οι θεοί ήταν σε θέση να θεραπεύουν τις ασθένειες, αν τους προσέγγιζε κανείς με τις κατάλληλες θρησκευτικές διαδικασίες. Αυτό τεκμαίρεται και από τα χρηστήρια ελάσματα του Μαντείου της Δωδώνης, όπου οι χρηστηριαζόμενοι ρωτούσαν να μάθουν σε ποιόν θεό έπρεπε να θυσιάσουν για να θεραπευθούν τελείως. Πίστευαν ακόμα ότι αν είχαν παραμελήσει να τιμήσουν κάποιον θεό, εκείνος θα τους τιμωρούσε στέλνοντάς τους κάποια ασθένεια, όπως φαίνεται σε άλλο έλασμα. Για αυτόν τον λόγο προσπαθούσαν να τηρούν όλες τις μορφές λατρείας προς τους θεούς.
Ο ελληνισμός είναι γνωστό ότι υπήρξε ο θεμελιωτής του «Ορθού Λόγου», των Επιστημών, της Έρευνας για την αλήθεια. Όμως οι αρχαίοι Έλληνες προσέτρεχαν στα Μαντεία, που ήταν διάσπαρτα σε όλη της ελληνική επικράτεια. Ποια σχέση μπορεί να είχε η Μαντική «τέχνη» με τον πυρήνα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού; Στα Μαντεία δεν έπρεπε να ζητείται η πρόγνωση του μέλλοντος αλλά η συμβουλή του θεού για μια σκοπούμενη ενέργεια. Οι χρησμοί έδιναν συμβουλές κατευθύνοντας τους ανθρώπους ανάμεσα από τις δύσκολες ατραπούς της ζωής. Αυτός ήταν ο προορισμός τους. Η πρόγνωση του μέλλοντος δεν σήμαινε και προκαθορισμό του. Όπως δεν υπήρχε δυνατότητα των θεών να αλλάξουν το παρελθόν «τα γενόμενα οὐκ ἀπογίγνονται», έτσι αδυνατούν να καθορίσουν και το μέλλον. Η αρχαία ελληνική γραμματεία μνημονεύει εκατοντάδες χρησμών. Δεν ήταν στο περιθώριο της ελληνικής ζωής τα Μαντεία. Το γεγονός ότι περιβάλλονταν από μεγάλα θέατρα και στάδια, αποδεικνύει, πως βρίσκονταν στο ίδιο το κέντρο του ελληνικού κόσμου. Από τα ένθεα Μαντεία « ἐκπορευόταν φως και λόγος, κηρύγματα εὐσέβειας και δικαιοσύνης, ἀγάπης και φιλαλληλίας, ρήματα και θεσπίσματα ἠθικού νόμου, ἡ θεολατρία, ἡ ἠρωολατρία, ἡ προσήλωση προς το καθήκον…ἡ ἀποφυγή τοῦ ἄδικου πλουτισμού, ἡ ἀποφυγή κάθε ἀδικίας»
Ο θεός της ιατρικής ήταν ο Ασκληπιός, λατρευόταν σε ναούς, τα λεγόμενα Ασκληπιεία. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν διάσπαρτοι ναοί, θεραπευτήρια του θεού Ασκληπιού. Στα Ασκληπιεία βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες αναθημάτων και πολλές επιγραφές, που αποδεικνύουν την πίστη των ανθρώπων ότι διάφορες θεραπείες οφείλονταν σε θεϊκή παρέμβαση.
Ωστόσο με την ίδρυση των πρώτων ιατρικών σχολών σε διάφορες ελληνικές πόλεις, ένα επιστημονικό πνεύμα, απελευθερωμένο από τη δεισιδαιμονία, τη θρησκεία και τα φιλοσοφικά δόγματα που είχαν εισβάλει στην ιατρική τον 6ο και τον 5ο π.Χ. αι. αναγνωρίζει ότι κάθε ασθένεια έχει ένα φυσικό αίτιο, το οποίο πρέπει να διακρίνεται από τη σύμπτωση ή από υπερφυσικά αίτια και προβάλλεται η επιτακτική ανάγκη να βασιστεί η ιατρική αποκλειστικά στο σύνολο των γνώσεων που είχαν αποκτηθεί έως τότε από την πείρα και από τη συστηματική παρατήρηση και λεπτομερή καταγραφή των ασθενειών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Andrewes, A., Αρχαία ελληνική κοινωνία, μτφρ. Α. Παναγόπουλος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2003.
- Α. Κουκουζέλη, στο: «Οι αξίες των αρχαίων Ελλήνων», στο: Ιω. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Σημαντικοί σταθμοί του ελληνικού πολιτισμού, τ. Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ.25-72.
- Α. Κουκουζέλη, στο: «Φιλοσοφία και Επιστήμη», στο: Ιω. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Σημαντικοί σταθμοί του ελληνικού πολιτισμού, τ. Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ.107- 127.
- Δ. Παπαδήμος, «Δωδώνη ιστορική και αρχαιολογική μελέτη» στο: Εκδρομικός Συνέκδημος, σ. 38.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος με οποιονδήποτε τρόπο, σύμφωνα με τον νόμο 2121/1993 και τους κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Μοναδική περίπτωση αναδημοσίευσης του παρόντος με την συγκατάθεση του εκδότη και την αναφορά του Πολιτιστικά και άλλα.. σαν αναφερόμενος ιστότοπος με url.