Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί

 Η οθωμανική κυριαρχία δημιούργησε μια τάξη πραγμάτων στην οποία αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν οι υπόδουλοι. Η προσαρμογή αυτή όμως, ήταν επιφανειακή. Ήδη από τους πρώτους αι. γίνεται λόγος για τους stradioti, ελαφρά οπλισμένους Έλληνες που πολεμούσαν τους Τούρκους στο πλευρό των Βενετών, ή συμμετείχαν σε εξεγέρσεις. Ονομαστός ήταν ο Μερκούριος Γκούμας. Οι πηγές μας δεν επιτρέπουν να δούμε τις σχέσεις των στρατιωτών αυτών με τους ανθρώπους της υπαίθρου ή των πόλεων, όπως δε γνωρίζουμε την καταγωγή και την κοινωνική τους τάξη. Πάντως, υπάρχουν αναφορές για τους έφιππους, γενναιότατους στρατιώτες από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά.

Οι Κλέφτες

Οι Έλληνες που αρνούνταν την τουρκική δουλεία, κατέφευγαν σε δυσπρόσιτες ορεινές περιοχές, σχημάτιζαν συνήθως μικρές, ένοπλες ομάδες και πραγματοποιούσαν ληστρικές επιδρομές. Οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να τους αναχαιτίσουν, καθώς αρκετοί απέκτησαν αίγλη και θεωρήθηκαν ήρωες από τους υπόδουλους. Έτσι η έννοια του κλέφτη εξιδανικεύτηκε και έγινε αργότερα ταυτόσημη του εθνικού αγωνιστή.

Το 17^ο αι. οι κλέφτες άρχισαν να δημιουργούν μεγάλες ομάδες και να πραγματοποιούν οργανωμένες επιθέσεις, ενώ ταυτόχρονα το κύρος τους μεγάλωνε. Η κάθε ομάδα είχε συνήθως 50 άτομα, πλήρως αφοσιωμένα στον αρχηγό τους, τον καπετάνιο. Το αξίωμα αυτό δεν ήταν κληρονομικό, αλλά το ελάμβανε ο ικανότερος της ομάδας. Η εξουσία του δεν δεχόταν αμφισβήτηση και ήταν απεριόριστη.

Η τακτική τους ήταν ο αιφνιδιασμός (κλεφτοπόλεμος). Εκμεταλλευόντουσαν τη γνώση του εδάφους, την ταχύτητα και την ορμή τους. Σε περίπτωση επίθεσης των Τούρκων, έβρισκαν καταφύγιο πίσω από φυσικά εμπόδια (βράχια, δέντρα) που τα ονόμαζαν ταμπούρια.

Η ζωή τους απεικονίζεται στα δημοτικά τραγούδια εξιδανικευμένη, ενώ τους αναφέρουν και οι ξένοι περιηγητές της εποχής. Η αντοχή τους στις δυσκολίες και τις κακουχίες, η έλλειψη της οικογένειας και της γυναίκας – σοβαρά προβλήματα – είχε ως αντιστάθμισμα την προσωπική τους ελευθερία και αξιοπρέπεια, την απόκτηση φυσικών δεξιοτήτων καθώς και το θαυμασμό που απολάμβαναν.

Σε περιοχές με έντονη τούρκικη παρουσία, η δράση τους ήταν περιορισμένη (Ήπειρος). Στις περιοχές με πιο χαλαρό έλεγχο (Πελοπόννησος) είχαν μεγάλη δύναμη και συνήπταν συμμαχίες με κοτσαμπάσηδες ή τούρκους αγιάνηδες. Όταν η αυτοκρατορία αντιμετώπισε εξωτερικά προβλήματα, η πιθανότητα να χαθεί ο έλεγχος ήταν μεγαλύτερη. Η Υψηλή Πύλη εξαπέλυσε διωγμό εναντίον τους και τους εξεδίωξε το 1805. όσοι μπόρεσαν, διέφυγαν στη Μάνη και τα Επτάνησα από όπου επέστρεψαν για την επανάσταση. Μαζί τους ήταν και ο Θ. Κολοκοτρώνης.

Οι Αρματολοί

Ανήκαν σε παρόμοια κατηγορία με τους κλέφτες. Ο όρος σημαίνει τον ένοπλο φρουρό ή τον πειρατή. Από την αρχή της τουρκοκρατίας ιδρύθηκε στα δύσβατα Άγραφα της Θεσσαλίας το αρματολίκι, σώμα από πιθανόν τούρκους στρατιώτες. Οι τούρκοι αργότερα οργάνωσαν βοηθητικά σώματα από χριστιανούς, στους οποίους παρείχαν μισθό και φοροαπαλλαγή. Ο αρματολισμός αναπτύχθηκε με σκοπό τη φύλαξη των δερβενίων (κλεισουρών) από τους κλέφτες. Μεταξύ του 1520 – 1566 υπήρχαν 15 αρματολίκια στις Βόρειες περιοχές. Στην Πελοπόννησο δεν υπήρχε κανένα. Από τις αρχές του 18^ου αι. οι αρματολοί που υποτίθεται φυλούσαν τους τούρκους, άρχισαν να συνεργάζονται με τους κλέφτες και να ξεφεύγουν από τον τουρκικό έλεγχο. Διάφοροι ηγήθηκαν εξεγέρσεων (Ζήσης Καραδήμος). Έτσι, οι τούρκοι διόρισαν εξισλαμισμένους αλβανούς στη θέση των αρματολών. Λίγο πριν την επανάσταση, οι κλέφτες και οι αρματολοί είχαν ταυτιστεί. Πάντως, οι τούρκοι συνέχισαν να στρατολογούν έλληνες, ακόμη κι όταν έβλεπαν πως δεν τους ωφελούσε. Τους προσέφεραν όμως πολύτιμη πολεμική εκπαίδευση.

Ορισμένες περιοχές όπως το Σούλι και η Μάνη, για λόγους ιστορικούς και τοπογραφικούς είχαν ένα καθεστώς ημιαυτονομίας. Έτσι έγιναν καταφύγια όσων καταδίωκαν οι τούρκοι.

Πηγή: Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι, τόμος β', σ. 302- 305.