Ο θεσμός
των Μαντείων δημιουργεί στον σύγχρονο άνθρωπο αξεπέραστες απορίες. Στα αυτιά
μας η Μαντική τέχνη ηχεί παράξενα. Κι όμως, στην αρχαία Ελλάδα καμία σοβαρή
απόφαση δεν λαμβανόταν χωρίς την συμβουλή κάποιου Μαντείου. Ολόκληρη η αρχαία
Ιστορία λες και στηρίζεται σε μια αλληλουχία χρησμών. Κι αυτή η
πρακτική γινόταν από έναν λαό, που είχε φτάσει σε αξεπέραστο ύψος πολιτιστικής
ακμής. Έναν λαό που δεν διοικούνταν από θεοκρατικό σύστημα και το ιερατείο του
δεν είχε καμία ιδιαίτερη δύναμη, από έναν λαό που έθετε σε εξέταση και
αμφισβητούσε τα πάντα.
Οι
σπουδαιότερες αξίες των αρχαίων Ελλήνων ήταν οι θρησκευτικές. Η αρχαία ελληνική
θρησκεία ήταν πολυθεϊστική και αντικείμενο της λατρείας της ήταν οι Ολύμπιοι
θεοί, οι χθόνιες θεότητες του Κάτω Κόσμου και οι ήρωες και ημίθεοι. Αν και δεν
στηριζόταν σε κάποιο δόγμα ή σε ιερατική οργάνωση είχε έντονα τελετουργικό
χαρακτήρα και περιλάμβανε πολλές πράξεις λατρείας. Οι αρχαίοι Έλληνες όφειλαν
να τηρούν αυτές τις ιεροτελεστίες οι οποίες είχαν σκοπό να εξευμενίσουν τις
θεότητες προκειμένου να εξασφαλιστεί η προστασία τους. Στις ιεροτελεστίες αυτές
περιλάμβαναν θυσίες(αιματηρές ή αναίμακτες ή ωμοφαγία), υγρές προσφορές(σπονδές
και χοές) και προσευχές. Οι λατρείες τελούνταν στο πλαίσιο
της οικογένειας ή μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων(δήμος, φρατρία, φυλή) ή στο
πλαίσιο της πόλεως ή σε Πανελλήνια κλίμακα(Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα).
Στην
αρχαία εποχή οι θεοί στέλνοντας αρρώστιες τιμωρούσαν τους ανθρώπους, οι οποίοι
με την σειρά τους απευθύνονταν στους θεούς για την θεραπεία τους. Ακόμη και οι
φιλόσοφοι τηρούν αυτές τις παραδοσιακές συνήθειες. Υπήρχε βαθιά ριζωμένη στην
συνείδηση των ανθρώπων η δοξασία ότι οι θεοί ήταν σε θέση να θεραπεύουν τις
ασθένειες, αν τους προσέγγιζε κανείς με τις κατάλληλες θρησκευτικές
διαδικασίες. Αυτό τεκμαίρεται και από τα χρηστήρια ελάσματα του Μαντείου της
Δωδώνης, όπου οι χρηστηριαζόμενοι ρωτούσαν να μάθουν σε ποιόν θεό έπρεπε να θυσιάσουν για να
θεραπευθούν τελείως. Πίστευαν ακόμα ότι αν είχαν παραμελήσει να τιμήσουν
κάποιον θεό, εκείνος θα τους τιμωρούσε στέλνοντάς τους κάποια ασθένεια, όπως
φαίνεται σε άλλο έλασμα. Για αυτόν τον λόγο προσπαθούσαν να τηρούν όλες τις
μορφές λατρείας προς τους θεούς.
Ο
ελληνισμός είναι γνωστό ότι υπήρξε ο θεμελιωτής του «Ορθού Λόγου», των
Επιστημών, της Έρευνας για την αλήθεια. Όμως οι αρχαίοι Έλληνες προσέτρεχαν στα Μαντεία, που ήταν διάσπαρτα σε
όλη της ελληνική επικράτεια. Ποια σχέση μπορεί να είχε η Μαντική «τέχνη» με τον
πυρήνα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού; Στα Μαντεία δεν έπρεπε να ζητείται η
πρόγνωση του μέλλοντος αλλά η συμβουλή του θεού για μια σκοπούμενη ενέργεια. Οι
χρησμοί έδιναν συμβουλές κατευθύνοντας τους ανθρώπους ανάμεσα από τις δύσκολες
ατραπούς της ζωής. Αυτός ήταν ο προορισμός τους. Η πρόγνωση του μέλλοντος δεν
σήμαινε και προκαθορισμό του. Όπως δεν υπήρχε δυνατότητα των θεών να αλλάξουν
το παρελθόν «τα γενόμενα οὐκ ἀπογίγνονται», έτσι αδυνατούν να καθορίσουν και το
μέλλον. Η αρχαία ελληνική γραμματεία μνημονεύει εκατοντάδες χρησμών. Δεν ήταν
στο περιθώριο της ελληνικής ζωής τα Μαντεία. Το γεγονός ότι περιβάλλονταν από
μεγάλα θέατρα και στάδια, αποδεικνύει, πως βρίσκονταν στο ίδιο το κέντρο του
ελληνικού κόσμου. Από τα ένθεα Μαντεία « ...ἐκπορευόταν φως και λόγος, κηρύγματα εὐσέβειας
και δικαιοσύνης, ἀγάπης και φιλαλληλίας, ρήματα και θεσπίσματα ἠθικού νόμου, ἡ
θεολατρία, ἡ ἠρωολατρία, ἡ προσήλωση προς το καθήκον…ἡ ἀποφυγή τοῦ ἄδικου
πλουτισμού, ἡ ἀποφυγή κάθε ἀδικίας»
Ο θεός της
ιατρικής ήταν ο Ασκληπιός, λατρευόταν σε ναούς, τα λεγόμενα Ασκληπιεία. Στην
αρχαία Ελλάδα υπήρχαν διάσπαρτοι ναοί, θεραπευτήρια του θεού Ασκληπιού. Στα Ασκληπιεία
βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες αναθημάτων και πολλές επιγραφές, που αποδεικνύουν
την πίστη των ανθρώπων ότι διάφορες θεραπείες οφείλονταν σε θεϊκή παρέμβαση.
Ωστόσο με
την ίδρυση των πρώτων ιατρικών σχολών σε διάφορες ελληνικές πόλεις, ένα
επιστημονικό πνεύμα, απελευθερωμένο από τη δεισιδαιμονία, τη θρησκεία και τα
φιλοσοφικά δόγματα που είχαν εισβάλει στην ιατρική τον 6ο και τον 5ο π.Χ. αι.
αναγνωρίζει ότι κάθε ασθένεια έχει ένα φυσικό αίτιο, το οποίο πρέπει να
διακρίνεται από τη σύμπτωση ή από υπερφυσικά αίτια και προβάλλεται η επιτακτική
ανάγκη να βασιστεί η ιατρική αποκλειστικά στο σύνολο των γνώσεων που είχαν
αποκτηθεί έως τότε από την πείρα και από τη συστηματική παρατήρηση και
λεπτομερή καταγραφή των ασθενειών.
Βιβλιογραφία
- Α. Κουκουζέλη, στο: «Οι αξίες των αρχαίων Ελλήνων», στο: Ιω. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα,
- Α. Κουκουζέλη, Σημαντικοί σταθμοί του ελληνικού πολιτισμού, τ. Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ.25-72.
- Α. Κουκουζέλη, στο: «Φιλοσοφία και Επιστήμη», στο: Ιω. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη, Σημαντικοί σταθμοί του ελληνικού πολιτισμού, τ. Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ.107- 127.
- Δ. Παπαδήμος, «Δωδώνη ιστορική και αρχαιολογική μελέτη» στο: Εκδρομικός Συνέκδημος, σ. 38.
- Δωδώνη, Ιστορία και αρχαιολογία μνήμη Σωτήρη Δάκαρη, εκδ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1997.